Ý định viết tác phẩm lớn ấy đến với Gôgôn, như trong Sám hối của một
tác giả, văn hào viết: “Chính Puskin làm cho tôi quan niệm vấn đề một
cách nghiêm túc. Từ lâu Puskin khuyến khích tôi bắt tay viết một tác phẩm
lớn; Puskin bảo tôi: “-Tại sao có cái tài đoán ra chân tướng con người để
chỉ phác vài nét là lẽ ra như nó sống thật, mà anh lại không bắt tay vào viết
một tác phẩm lớn? Như thế thật quả là một tội lỗi!”. Để kết luận, Puskin
cho tôi đề tài mà chính anh dự định viết thành một trường ca và, theo lời
anh, thì không bao giờ nhường lại cho bất kỳ một ai. Đó là đề tài của
Những linh hồn chết”.
Puskin từng khuyên Gôgôn sáng tác Những linh hồn chết thành một thiên
“trường ca” – poema – Chữ “poema” đây không phải có nghĩa là một tập
thơ, mà là một tiểu thuyết trường thiên có tính chất sử thi rộng lớn. Đến khi
xuất bản tác phẩm, Gôgôn cho in lên bìa chữ “poema” to hơn tên sách.
Càng viết và càng nghĩ, Gôgôn càng thấy cái tầm rộng lớn của tác phẩm; vì
vậy mà những cuộc phiêu lưu buồn cười của nhân vật chính Tsitsikôp họp
thành tình tiết của thiên trường ca đã được khoác một ý nghĩa biểu tượng:
Tsitsikôp không phải chỉ là một tên bịp bợm đi mua nông phu chết, mà còn
là Gôgôn đi tìm những “linh hồn sống”, nhưng chỉ gặp toàn những “linh
hồn chết” – trong tiếng Nga cái từ “đusi” có cả hai nghĩa “những linh hồn”
và “những nông phu”. Năm 1843, trong một bức thư Gôgôn viết rõ ràng: –
“Quả thật có thể tin được điều người ta nói là: tất cả đều chết hết rồi, rằng ở
nước Nga, những linh hồn sống đã nhường chỗ cho những linh hồn chết”.
Bởi vậy mà nhan đề của thiên trường ca trước dự định là Những cuộc
phiêu lưu của Tsitsikôp (Pôkhôjdênia Tsitsikôva) với phụ đề là Những
linh hồn chết (miôrtvưe đusi) phải đổi lại là Những linh hồn chết với tiêu
đề Những cuộc phiêu lưu của Tsitsikôp.
Mùa hè 1841 phần thứ nhất Những linh hồn chết được hoàn thành. Tháng
