Tại Montmorency tôi quen các tu sĩ thuộc giáo đoàn Oratoire,
trong số đó có Cha Bertier, dạy vật lý, mặc dù ông hơi có vẻ thông thái
rởm, song tôi gắn bó với ông vì thấy ở ông một dáng dấp hiền lành
chất phác nào đó. Tuy nhiên tôi khó dung hòa thái độ rất bình dị này
với ham muốn và tài nghệ của ông để len chân vào khắp mọi chốn, nơi
những người quyền quý, nơi của phụ nữ, nơi những người sùng tín,
nơi các triết gia; ông biết làm cho mình hợp mọi điều với mọi người, ở
bên ông tôi rất thích thú. Tôi nói chuyện này với tất cả mọi người.
Xem ra những gì tôi nói có đến tai ông. Một hôm ông vừa cười khẩy
vừa cảm ơn tôi vì đã thấy ông hiền lành chất phác. Tôi thấy trong nụ
cười của ông cái gì cay độc không rõ nó thay đổi hoàn toàn diện mạo
ông trước mắt tôi, và từ đó nhiều lần trở lại trong ký ức tôi. Tôi chỉ có
thể so sánh nụ cười ấy với nụ cười của Panurge đang mua cừu của
Dindenaut
. Sự quen biết giữa chúng tôi bắt đầu sau khi tôi đến
Ermitage ít lâu, ông rất hay tới đó thăm tôi. Tôi đã ở Montmorency
rồi, khi ông rời khỏi nơi đây để quay về cư ngụ tại Paris. Ông thường
gặp bà Le Vasseur ở đó. Một hôm, giữa lúc tôi không hề nghĩ đến thì
ông thay mặt người đàn bà ấy viết thư cho tôi, để báo với tôi là ông
Grimm đề nghị đảm trách cấp dưỡng cho bà ta, và để xin tôi cho phép
nhận lời. Tôi được biết đó là một khoản trợ cấp ba trăm livre, và bà Le
Vasseur phải đến ở Deuil, giữa Chevrette và Montmorency. Tôi sẽ
không nói đến ấn tượng mà tin này đem lại cho tôi, có lẽ tin ấy bớt gây
ngạc nhiên hơn nếu như Grimm có mười ngàn livre lợi tức niên kim
hoặc có mối quan hệ nào dễ hiểu hơn với người đàn bà ấy, và giá như
người ta đừng kết cho tôi một tội lớn đến thế vì đã đem bà ta về miền
quê, nơi mà bây giờ anh ta lại thích dẫn bà quay lại, cứ như thể bà đã
trẻ ra từ thời gian đó. Tôi hiểu là bà lão chỉ xin phép tôi, mà giả sử tôi
không cho bà cũng chẳng cần, để khỏi có nguy cơ mất khoản tiền
được tôi cung cấp. Mặc dù tôi thấy hành vi từ thiện kia có vẻ rất kỳ lạ,
song khi ấy nó không khiến tôi ngạc nhiên nhiều như sau này. Nhưng
