Tiến sĩ là một vấn đề
Cái gì quá nhiều thì đều dễ bị mất giá, kể cả bằng tiến sĩ. Đặc biệt, đây là
thứ bằng cấp liên quan tới khá nhiều chuyện lình xình. Những chuyện lình
xình này có tự ngày xửa, ngày xưa. Trong thời kỳ phần lớn các tiến sĩ được
đào tạo ở Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu, đó là hiện tượng
bằng “tiến sĩ hữu nghị”. Ngày nay, khi phần lớn các tiến sĩ được đào tạo ở
trong nước, đó là hiện tượng bằng “tiến sĩ chạy”. Mặc dầu, không phải tiến
sĩ nào cũng “hữu nghị” và tiến sĩ nào cũng “chạy”, phân biệt họ với nhau
đúng là cả một vấn đề.
Mọi chuyện còn trở nên phức tạp hơn vì sự không tương thích của các
bằng. Hiện nay, chúng ta đang có đến hàng chục ngàn tiến sĩ gồm cả hai
loại: tiến sĩ và tiến sĩ khoa học. Tiến sĩ khoa học còn có người gọi là tiến sĩ
ka hát (KH là viết tắt của từ “khoa học”). Còn loại tiến sĩ kia tất nhiên là
tiến sĩ không ka hát. Hai chữ cái KH phải được thêm vào để phân biệt đẳng
cấp của hai loại tiến sĩ: tiến sĩ KH là tiến sĩ “xịn” (học qua 3 năm phó tiến sĩ
và 5 năm tiến sĩ), còn tiến sĩ không KH là phó tiến sĩ trước đây và các tiến
sĩ đời mới (được đào tạo với thời gian tương đương như phó tiến sĩ).
“Con gà tức nhau tiếng gáy”, sự câu nệ nói trên là cần thiết để bảo đảm
công bằng cho các tiến sĩ KH. Rất tiếc, khi dịch ra tiếng Anh đẳng cấp cao
hơn của họ sẽ không phản ánh được.
Ở nhiều nước trên thế giới, tiến sĩ khoa học chỉ có nghĩa là tiến sĩ về khoa
học tự nhiên (để phân biệt với tiến sĩ triết học là tiến sĩ về khoa học xã hội).
Hai loại tiến sĩ này đều có đẳng cấp như nhau. Muốn cho người nước ngoài
cảm nhận được sự khác biệt, chúng ta sẽ phải giải thích dài dòng rằng các
tiến sĩ KH ở Việt Nam là loại tiến sĩ được đào tạo công phu hơn những 5
năm và khoa học ở đây thì không chỉ có nghĩa là khoa học tự nhiên, mà cả
