NHỮNG NGHỊCH LÝ CỦA THỜI GIAN - Trang 96

ràng đang vô đạo hơn. Đã vậy thì khai thác cơ chế xin-cho là một cách làm
giàu dễ được lựa chọn.

Vấn đề đặt ra là xin gì và cho gì? Ở ta hiện nay có thể xin rất nhiều thứ và
cho cũng rất nhiều thứ. Ngân sách, chức tước, bằng cấp, dự án, tín dụng, đất
đai, các nguồn tài nguyên v.v. và v.v. là những thứ đều có thể xin và đều có
thể cho. Kể hết ra thì nhiều thứ lắm, nhưng chung quy thì vẫn là hai thứ
quan trọng nhất: tiền và quyền.

Chuyện xin-cho liên quan đến tiền xảy ra vì thông thường từ 22-23% GDP
của đất nước được tập trung vào ngân sách. Và đây là tiền do Nhà nước chi
tiêu. Có những dịch vụ chỉ có Nhà nước mới cung cấp được cho toàn dân,
ví dụ như quốc phòng, an ninh, công lý, công bằng xã hội... Chuyện xin-cho
trong những lĩnh vực này là rất khó xảy ra. Tuy nhiên, cũng có những dịch
vụ Nhà nước chưa chắc đã cung cấp được cho nhân dân tốt hơn các công ty
dân doanh. Ở đây, chuyện xin-cho rất dễ xảy ra. Và xin là được, hiệu quả
đầu tư chưa chắc đã quan trọng. Xin dự án, xin nhà máy, xí nghiệp... là
thuộc loại xin này. Và băn khoăn lớn nhất bao giờ cũng là: tại sao tỉnh A
được cho dự án mà tỉnh B lại không?

Để hạn chế chuyện xin-cho liên quan đến đầu tư từ ngân sách có ba việc có
thể làm: 1. Phân cấp và phân quyền về tài chính, ngân sách; 2. Phân bổ
ngân sách bằng cách thảo luận và quyết định theo đa số tại các cơ quan dân
cử (Quốc hội, Hội đồng Nhân dân); 3. Xác định hợp lý tỷ lệ GDP được tập
trung cho ngân sách.

Chuyện xin-cho liên quan đến quyền đa dạng và phức tạp hơn nhiều. Trước
hết, các quyền này nhiều vô kể. Một số trong những quyền quan trọng nhất
là: quyền tiếp cận tín dụng, quyền tiếp cận các dịch vụ xã hội, quyền tiếp
cận thị trường và quyền tiếp cận các nguồn tài nguyên (trong đó có đất đai).
Rủi ro lớn nhất ở đây là các tiêu chí để xác định ai được, ai không được tiếp
cận thường không rõ ràng. Tiêu cực vì vậy rất dễ xảy ra. Để vượt qua rủi ro