Vượt qua cơ chế xin-cho
Cơ chế xin-cho là một trong những tàn dư còn sót lại của thời kỳ bao cấp.
Nét đặc trưng quan trọng nhất của cơ chế này là quyền tự do, ý chí to lớn
của người cho, và vị thế thấp kém của người xin, một vị thế “Bắt ở trần phải
ở trần - Cho may ô mới được phần may ô”.
Công bằng mà nói, cơ chế xin-cho, cũng như mọi loại cơ chế, chính sách
đều có hoàn cảnh lịch sử riêng của nó. Với một hoàn cảnh lịch sử nhất định,
xin-cho, cũng như bao cấp đều là cần thiết và đúng đắn. Vấn đề chỉ là: nó
“đúng” quá lâu mà thôi.
Trong điều kiện mới, khi những ràng buộc chặt chẽ về pháp lý, về tư tưởng
và đạo đức không còn, cơ chế xin-cho đang là một thứ máy cái đẻ ra tiêu
cực.
Về mặt pháp lý, trước đây sở hữu tư nhân không được pháp luật công nhận.
Việc khai thác cơ chế xin-cho để làm giàu vì vậy ít có động lực và cơ hội để
xảy ra. Mặc dù, những chuyện như lấy lòng cô mậu dịch để mua được mấy
lạng thịt ngon hơn, hay làm quen với cô bán gạo để đỡ phải xếp hàng thì
vẫn xảy ra. Những chuyện này làm chúng ta khó chịu, nhưng không gây tổn
hại quá lớn đối với sự công bằng xã hội. Ngày nay, thì mọi chuyện đã khác.
Xin là cho, mà cho cũng là xin. Các tỷ lệ phần trăm từ các dự án, các hợp
đồng, các nguồn tín dụng… đang chảy vào túi của cả người cho, lẫn của
người xin. Và sở hữu tư nhân được pháp luật công nhận có thể bắt đầu từ
những nguồn mà pháp luật hoàn toàn không công nhận.
Về mặt tư tưởng, đạo đức, sức ép to lớn của những yếu tố điều chỉnh hành
vi này đang mất dần tác dụng. Chúng ta không tỏ ra vô thần hơn, nhưng rõ
