độn mất".
Nhiều khi Courfeyrac gặp chàng chào:
— Kính chào ông Tu Viện Trưởng.
Mỗi khi Courfeyrac nói với Marius tương tự như thế thì Marius tám ngày
liền tránh không gặp một người đàn bà nào, trẻ hay già cũng vậy và càng
tránh Courfeyrac. Nhưng dưới gầm trời mênh mông, có hai người đàn bà mà
Marius không tránh mặt và cũng không để ý tới. Đáng ra nếu ai bảo đó là
đàn bà thì chắc Marius rất ngạc nhiên. Một người là mụ già có râu vẫn quét
dọn buồng chàng - Courfeyrac thường nói đùa: “Thấy mụ người ở mang râu
rồi, Marius không mang nữa" - Người kia là một cô gái nhỏ mà Marius gặp
luôn nhưng không nhìn bao giờ.
Từ hơn một năm nay, Marius thấy trong vườn Luxembourg, ở cái lối đi
vắng vẻ nhất, dọc theo bờ tường Khu Vườn Ươm, một người đàn ông và một
cô gái nhỏ, lúc nào cũng ngồi với nhau trên một chiếc ghế dài ở đầu đường ít
người qua lại, về phía phố Ouest. Mỗi lần đi chơi ở vườn Luxembourg, ngẫu
nhiên - sự ngẫu nhiên của những người đi dạo để trầm tư - mà Marius bước
chân vào cái lối đi ấy, bao giờ chàng cũng gặp hai người đó. Người đàn ông
trạc độ sáu mươi tuổi, có vẻ buồn rầu và nghiêm nghị, với cái vóc dáng khỏe
mạnh và mệt mỏi của con nhà lính đã giải ngũ; giá có đeo một cái huy
chương thì Marius tin chắc là một sĩ quan về hưu. Trông ông ra vẻ hiền lành,
nhưng khó đến gần, ông không để mắt nhìn một ai cả. Ông mặc một cái quần
xanh, một áo dài xanh, đội một cái mũ rộng vành, lúc nào cũng như mới cả,
một cái cravate đen và một cái chemise của người Quaker
toát nhưng bằng vải thô. Một cô ả lẳng lơ một hôm qua đấy nói: “Ông lão
góa này trông cũng sạch mắt đấy". Tóc ông đã bạc cả.
Lần đầu tiên Marius gặp cô gái đến cùng ông già ngồi trên chiếc ghế quen
thuộc của họ thì cô bé mới trạc độ mười ba, mười bốn tuổi, gầy gầy đến nỗi
trông ra xấu, vụng về, chẳng có ý vị gì, chỉ có đôi mắt hứa hẹn sẽ khá đẹp.
Nhưng đôi mắt đó lúc nào cũng mở to nhìn không chút e lệ cho nên khó
chịu. Quần áo thì nửa là bà già, nửa là trẻ con, kiểu quần áo của con gái ở
nhà tu, cái áo dài len thô màu đen, may cắt vụng. Hai người có vẻ là hai bố
con.
Hai ba hôm Marius để ý nhìn hai bố con người ấy, người bố tuy già
