-Chúng ta không thể thành người được!
Được mọi người hỗ trợ, ông già kia bớt nóng:
-Nghe thấy chưa, con?... Các vị đây đều nhất trí ủng hộ tôi đấy. Như thế
nghĩa là quả thật chúng ta không thành người được. Con xem, có ai buộc
các vị kêu lên thế đâu.
-Thành người!... Nhất định sẽ thành người! - tôi lặp lại.
Ông già cười nhạt:
-Đó, con vừa nói : "Nhất định sẽ thành người". Chữ sẽ như thế nghĩa là
trước đây và bây giờ chưa thành người chứ sao.
Từ bấy đến nay bao nhiêu năm trôi qua mà lúc nào tôi cũng băn khoăn
"Vì sao chúng ta không thành người được?".
Lần đi tù mới đây đã mở cho tôi đôi mắt : cuối cùng tôi đã tìm ra câu
đáp.
Trong tù tôi bị nhốt vào một khám lớn của tù chính trị. Quanh tôi la cả
một xã hội trí tuệ: các nhà doanh nghiệp nổi tiếng, các nhân sĩ lỗi lạc, các
ngài tỉnh trưởng, các quan đốc học, các cựu nghị sĩ, các chính khách xuất
chúng, các vị đại thần, các bậc kỹ sư, các bác sĩ danh vang toàn cõi. Hầu hết
những người này đều đỗ đạt tận Châu Âu, Châu Mỹ, đã từng xuất dương và
biết đến vài ba thứ tiếng.
Mặc dù cách nhìn đời của tôi và họ còn khác xa nhau, nhưng trước hết là
nhờ có họ mà tôi hiểu ra được rất nhiều điều về cái sự tại sao chúng ta
không thành người được.
Những ngày tiếp người nhà, tôi được nghe toàn những tin xấu: lúc thì
gia đình tôi không trả được tiền nhà, lúc thì chịu tiền ông chủ quán nước, và
