Các cự phú ở Nam Kỳ
Trong những bài trước, chúng tôi ra lượt kể lại từ “Thiên Hạ Đệ Nhứt
Gia” (ông Huyện Sĩ), ông Hội đồng Trạch, ông Phủ Kiểng… cho tới những
gia đình giàu lớn vượt bực ở Nam Kỳ. Hầu hết những đại phú gia kể trên
đều là các đại diện chủ. Gia sản của họ phát sinh từ những cánh đồng ruộng
lúa minh mông, những lẫm lúa hàng mấy chục căn, nằm rải rác trong các
tỉnh miền Hậu Giang.
Bài này, chúng tôi sẽ kể thêm một vài nhà giàu tiêu biểu, thuộc lớp quan
lại, hay các thương gia. Họ làm giàu nhờ năng khiếu đầu óc thương mại
phát triển sớm, nhìn xa thấy rộng. Thay vì có tiền bo bo cất giữ, mua vàng
bạc, tạo thêm ruộng đất, thì họ đem vốn liếng đó vào công cuộc kinh doanh,
góp phần phát triển kinh tế nước nhà. Gặp lúc kinh tế hàng hoá đang phát
triển, họ lập hãng xưởng vừa tạo công ăn việc làm cho công nhân, vừa góp
phần tranh thương với Hoa kiều, Pháp kiều, giành lại quyền lợi kinh tế cho
người bản xứ. Nhiều vị sinh sống ở miền Nam, cũng như dân cố cựu đất Sài
gòn thường gợi ý với chúng tôi rằng “Các đại phú gia ở Nam Kỳ hồi đầu
thế kỷ này có đến hàng trăm người chớ không ít”. Chúng tôi cố gắng sưu
tầm được phần nào hay phần nấy để viết lại, làm sống lại khung cảnh của
miền Nam nửa thế kỷ trước. Bằng lòng với mớ tài liệu khiêm tốn hiện có,
chúng tôi viết lại thành những bài kể chuyện, chỉ mua vui cho độc giả, đồng
hương. Chúng tôi không có tham vọng gì cả. Nhiều người thuộc hạng giàu
có lớn, làm chủ những đồn điền cao su, cà phê, rộng vài trăm mẫu trở lên ở
các tỉnh Đông Nam Kỳ như Biên Hoà, Thủ Dầu Một, Gia Định, nhưng có
đời sống trầm lặng, ít khoe khoang, do đó dư luận ít biết tới. Chẳng hạn nói
về các chủ đồn điền, ngoài những công ty đồn điền của người Pháp như
“Công ty Đất Đỏ”, người Việt cũng từng xuất vốn kinh doanh bằng cách
mở các đồn điền. Kể từ khi thế chiến thứ nhứt (1914-18) chấm dứt, giai cấp
tư sản Việt nam đã hình thành và đang dò dẫm trên đường phát triển. Về
lãnh vực trồng tỉa, có đồn điền cao su của Trần Văn Chương, Nguyễn Văn
Yên, Nguyễn Thị Tâm, Nguyễn Văn Của… Ở Biên Hoà, Thủ Dầu Một.
Thời gian này, ngân hàng của người Việt làm chủ đầu tiên mới ra đời do các
