thức sâu sắc, từ sự quan tâm đến khoa học, biết lao động và vươn lên.”
(H. Helmholtz).
Chắc chắn sự tự do của Đại học có mặt trái của nó, con người thấy mất
chỗ dựa yên ổn, thế giới như mênh mông không bến bờ, hay như một
chiến trường ngổn ngang những tư tưởng, ham muốn, đam mê, cám dỗ,
và cả lầm lạc, lạc hướng, cố ý hay vô tình. Nhưng con người chỉ có thể
trưởng thành qua cuộc chiến đấu chống lại những cám dỗ ngổn ngang ấy
để tìm thấy sự định hướng và làm chủ lấy mình, để trở thành con người
thật của mình trong ánh sáng của tự do. Con người chỉ có thể hình thành
con người đích thực của nó trong sự tự do. Chính trong tự do con người
mới tạo ra những gì đích thực của họ một cách không sao chép. “Chúng ta
phải chấp nhận chịu rủi ro cho con em nếu chúng ta muốn có được những
con người” (We must risk boys if we would gain men) (J.J. Rousseau).
Hay như Goethe: ”Một đứa trẻ, một người trẻ, nếu họ đi nhầm trên con
đường của chính họ, đối với tôi vẫn hơn những người đi đúng trên con
đường lạ (không phải của họ).”
Tuy chế độ Đại học Đức nhắm vào giới élite hơn là vào đám đông đại
trà, nhưng việc thu nhận sinh viên lại rất “dân chủ” theo nghĩa thu nhận
rất rộng rãi, hơn ở Pháp hay Anh. Sinh viên không phải trả học phí. Lệ
phí không đáng kể. Mọi người đều có thể ghi danh không giới hạn vào
Đại học, trừ một vài ngành như Y, Dược. Đại học của Đức rất đông sinh
viên. Nhưng trong đám đông ấy những con người thực sự là tài năng và
sinh ra để làm nghiên cứu có điều kiện tiếp xúc với tinh thần nghiên cứu
của Đại học Đức, sẽ bộc lộ khả năng của mình và sẽ vươn lên thành công,
như cây gặp khí trời và ánh nắng.
Nhà nước Phổ đặt ra những tiêu chuẩn nghiêm ngặt trong việc tuyển
chọn nhân sự đại học, có thể can thiệp vào việc bổ nhiệm, phủ quyết các
quyết định của các phân khoa nếu cần, thường không phải vì lý do chính
trị (mặc dù chính trị có thể là một lý do, chẳng hạn như đối với nhà toán
học Jacobi khi ông ủng hộ nồng nhiệt cách mạng 1848, hoặc việc không
cho những người dân chủ xã hội làm giáo sư sau này), mà vì lợi ích duy
nhất là để bảo vệ tính trung thực, bảo vệ và phát huy các hạt giống tài
