học.... Sự nghiên cứu độc lập và rèn luyện cho việc nghiên cứu đã trở
thành nhiệm vụ trung tâm cho khắp các phân khoa đại học. Ít lâu sau đó
(1737) đại học Göttingen được thành lập cũng theo tinh thần của đại học
Halle. Chính hai đại học này đã làm nên bản tuyên ngôn của tinh thần tự
do cho nghiên cứu, dạy và học của Đức. Göttingen sau này viết nên
những trang sử sáng chói của khoa học Đức trong toán học và vật lý, bên
cạnh Berlin.
(2) Tự do dạy (Lehrfreiheit): giáo sư không phải chỉ là người dạy học
thuần túy hay một viên chức, họ là bác học, Gelehrter, một người nghiên
cứu khoa học, tìm tòi cái mới. Họ được tự do dạy những gì họ tin là đúng.
Nếu họ là người nghiên cứu khoa học độc lập thì họ phải được tự do dạy
cho sinh viên những đề tài họ muốn một cách không giới hạn.
Khác hơn trường học, nơi học sinh học để nắm lấy những chân lý đã
có, Đại học là nơi đi tìm chân lý mới, trong khi Đại học thời trung cổ có
nhiệm vụ giống như trường học là chỉ dạy chân lý cũ mà không tìm tòi
khám phá. Người sinh viên không còn là học trò theo nghĩa cũ nữa. Giáo
sư phải là những người dạy được những cái mới, những khám phá mới
cho sinh viên. “Người ta chỉ có thể chiếm được sự thuyết phục tự nguyện
của học trò khi sự diễn tả tự do của người thầy cho những điều ông tin
tưởng được bảo đảm, đó là sự tự do giảng dạy”
bao cuộc chiến tranh và biến động chính trị trong khi bao nhiêu luật lệ cũ
của xã hội đều tiêu vong thì Đại học Đức vẫn bảo toàn được cái lõi của
Tự do, những mặt quí giá nhất của Tự do này, lớn hơn, nhiều hơn một
nước Anh bảo thủ và một nước Pháp đang đuổi bắt tự do như bão táp, như
Helmholtz nói. Tự do lớn lao cho người Thầy đứng trên bục giảng để
hướng dẫn học sinh đi tìm tòi khoa học gắn liền chặt chẽ với một trách
nhiệm cũng không kém lớn lao. Helmholtz, một nhà khoa học lớn của
Đức được ví như con người tiêu biểu của Phổ trong khoa học, bởi tài năng
đa dạng và sự sâu sắc trí tuệ của ông, đã diễn tả trách nhiệm ấy như sau:
“Quý Ngài đừng quên, các Đồng nghiệp quý mến, Quý Ngài đang đứng ở
một vị trí trách nhiệm. Cái trách nhiệm cao quý mà tôi vừa nói Quý Ngài
phải gìn giữ không những cho chính Dân tộc của Quý Ngài mà còn như
một sự tiêu biểu cho các giới khác của nhân loại. Quý Ngài phải chứng
