ông Toà Tối cao vừa nhìn nhau vừa kể cho tôi nghe một cách giản dị quá.
Họ cũng quan Toà. Họ cũng là người mà! Sao họ có thể hào hứng tố cáo dễ
dàng như vậy? Họ kể có vẻ thiện chí lắm nhưng tôi có cảm tưởng nếu thời
cuộc đổi thay, chính những ông này sẽ lại ngồi xử tôi. Có thể chính trong
gian phòng Đại hội này. Cố nhiên là tôi sẽ phải có tội, sẽ phải đi tù chắc.
Như vậy tội ở người hay ở chế độ?
Ngạn ngữ cổ có câu: "Luật pháp không đáng sợ. Nên sợ quan án". Nhưng
theo tôi thời buổi này phải lật ngược lại mới đúng vì luật pháp dữ dằn, dã
man hơn người nhiều. Nhất là luật pháp của Abakumov!
Bữa hôm đó có ông Toà còn lên diễn đàn ca ngợi cuốn Một ngày của Ivan
Denisovich, một cuốn sách đọc xong cảm thấy lương tâm yên ổn. Họ cho
rằng những gì tôi nói ra còn quá ít, quá tốt vì thực sự đời sống trong Trại
Cải tạo còn thậm tệ hơn nhiều, họ cũng biết như vậy. Trông vị nào cũng trí
thức cả, đáng độc giả của Novo Mir cả! Họ hăng hái có ý kiến, nào đòi hỏi
cải tổ lại chế độ, nào công kích những ung nhọt xã hội, nhất là ở miền quê.
Ngồi lặng yên trước mặt 70 ông Toà Tối cao hăng say như vậy tôi còn biết
nói gì? Tôi ngồi yên và không thể không có cảm nghĩ cuốn Một ngày trong
đời Ivan Denisovich dù sao cũng chỉ là một giọt nho nhỏ của Sự Thật. Một
giọt mà đã thế. Nếu bao nhiêu Sự Thật trút xuống ào ào như thác nước trên
đất nước này thì thử hỏi còn phản ứng đến đâu?
Tôi vững tin thế nào cũng có một ngày. Ngày của Sự Thật phải tới.
Cũng trong tài liệu Chưởng lý Vyshynski, vấn đề bản án có sẵn là chuyện
xưa rồi! Khoảng 1924-29 toà án phải chiếu "điều kiện" hành chính và kinh
tế nữa". Từ 1924 vì nạn thất nghiệp lan tràn, Toà bớt tuyên án "cho đi lao
động cải tạo" mà chỉ tuyên án ngắn hạn (đối với thường phạm) cho nên tù
rặt những thằng cỡ 6 tháng, lỡ dở. Đầu 1929, Bộ Tư pháp Liên Sô có thông
cáo số 5 đả kích những án ngắn hạn và ngày 6 tháng 11 năm 1929 – kỷ
niệm 12 năm Cách mạng tháng 10, Ủy ban Hành pháp Trung ương có sắc
