đáng với hình phạt tối đa – tôi không câu xin tha thứ. Tôi cũng không xin
bảo toàn sinh mạng!".
Giữa lúc Yukabovich khẳng khái phát ngôn như vậy thì cùng ngồi hàng ghế
bị cáo, "đồng chí" Groman hoảng sợ quá phải bảo: "Anh điên rồi chắc?
Anh phải nghĩ đến các bạn đồng chí, Anh đâu có quyền nói vậy?".
Sự tình xảy ra như trên thì bảo Yukabovich không phải "con cờ quý giá"
của Krylenko sao được? Chỉ cần nhìn vào cách thức dựng lên một vụ án
như vụ Tổng bộ Men-xơ-vích là đủ hiểu bản chất những vụ án từ 1936 đến
1938 – Phải chăng rút kinh nghiệm của vụ này mà Stalin hiểu ra và tin chắc
từ nay tha hồ quơ tất cả những thằng chống đối miệng, bắt buộc chúng phải
học thuộc lòng vở để ra toà trình diễn những vở kịch tương tự với vụ kịch
Tổng bộ.
*
Nếu tôi thuật lại những vụ án nói trên mà tay không run run, tim không đập
mạnh và tâm hồn bình thản được hẳn vì trong khoảng 15 năm đó, con
người được bảo vệ trong lòng luật lệ Cách mạng hợp pháp. Nhưng từ đây
về sau sự tình lại khác, căn cứ theo lời Khrushchev, "từ khoảng 1934 trở đi
bắt đầu có những vụ vi phạm tiêu chuẩn hợp pháp của Lenin". Nghĩa là có
sự bất hợp pháp. Vực thẳm giữa hợp pháp và bất hợp pháp quả là khó vượt.
Những vụ án dưới đây phải chi âm thầm bỏ qua được. Nhưng bị cáo lại là
những tên tuổi quá lớn, vượt quá tầm mức quốc gia. Dư luận quần chúng
bắt buộc phải theo dõi, thế giới cũng phải lưu ý. Đó là những vụ án được
tường thuật, được bày giải và sẽ còn được bày giải nữa. Chúng ta ở đây chỉ
khẽ đụng đến chúng, đụng đến tính cách bí ẩn của chúng.
Điều phải nói ra trước hết, dù chẳng phải vấn đề lớn là biên bản tốc ký
không ghi nhận đúng hết, đúng hoàn toàn những sự việc đã xảy ra. Một nhà
văn được phép dự những phiên xử đã ghi chép lấy và so sánh với biên bản
thấy lòi ra nhiều chỗ khác. Dự phiên xử Krestinky, ký giả nào chẳng lưu ý
tới một vụ "kẹt" bất ngờ Toà phải đình xử để "sắp đặt lại cho bị cáo đi đúng
đường lối vạch trước".
(Theo tôi biết trường hợp "đi trật đường rầy’ được chuẩn bị từ trước. Chẳng
