những thứ mà vận may đã đặt vào tay, và biết rằng phải đặt nền móng ngay
sau đó, việc mà người khác đã làm từ trước khi trở thành quân vương.
Liên quan đến hai con đường trở thành quân vương: nhờ khả năng hay
nhờ vận may, tôi muốn viện dẫn hai ví dụ mà chúng tôi ghi nhận, đó là
Francesco Sforza và Caesar Borgia. Bằng những biện pháp hợp lý và khả
năng quyền biến siêu việt của mình, Francesco đã trở thành công tước xứ
Milan từ địa vị thường dân, và ngài đã cai trị chẳng mấy khó khăn vương
quốc mà ngài thôn tính bằng hàng nghìn mối lo âu. Trong trường hợp khác,
Caesar Borgia, thường được gọi là Công tước Valentino, thâu tóm được
lãnh thổ của mình khi mà uy thế của người cha đang lên, và khi uy thế ấy
suy giảm thì ngài để mất vương quốc
, cho dù ngài đã thực hiện mọi biện
pháp và làm tất cả những việc mà một người khôn ngoan có khả năng sẽ
làm, là bám thật chắc vào các tiểu quốc nơi mà lực lượng và vận may của
người khác đã được dâng tặng cho ngài.
Như đã nói, bởi vì ai chưa kịp xây dựng nền móng từ đầu thì có thể thực
hiện sau bằng tài năng của mình, tuy nhiên nền móng khi đó sẽ gây khó
khăn cho kiến trúc sư và đặt cả công trình trước nguy hiểm. Vì vậy, nếu
đánh giá tất cả những việc làm mà Công tước đã tiến hành, người ta sẽ
nhận ra rằng ngài đã đặt những nền móng vững chắc cho quyền lực tương
lai của mình, và tôi không thừa khi bàn về những điều này, bởi vì tôi không
biết lời giáo huấn nào tốt hơn các ví dụ thực tế khi nói với một tân vương;
và nếu sự sắp đặt của ngài chẳng đem lại ích lợi gì thì đó không phải là lỗi
của ngài, mà đấy là sự độc ác bất thường và cao độ của may rủi.
Giáo hoàng Alexander VI, trong khi cố gắng nâng cao vị thế của Công
tước, là con trai của mình, đã gặp nhiều trở ngại trước mắt và cả lâu dài.
Trước hết, ngài không tìm ra cách để biến Công tước thành chủ soái của
một vương quốc nào không thuộc về Giáo hội; còn nếu ngài tìm cách chiếm
đoạt những xứ thuộc về Giáo hội thì ngài cũng biết rằng công tước xứ
Milan và người Venice sẽ không đồng ý, vì các xứ Faenza và Rimini đều đã
nằm dưới sự bảo hộ của Venice. Hơn nữa, ngài nhận thấy các đội quân của
nước Ý, nhất là những đội quân đã từng ủng hộ ngài, đều nằm dưới quyền
