Tháp nước (château d’ eau) ở công trường Marechal Joffre vào khoảng cuối
thế kỷ 19 (vị trí Hồ con Rùa ngày nay)
Xe Điện Sài Gòn
Vài năm trước, trên một tờ nhật báo ở Sài Gòn có bài viết về xe điện Hà Nội
và cho rằng “Sài Gòn xưa và TP. HCM ngày nay chưa có hệ thống tàu điện”. Bài
báo lập tức bị phản ứng từ một độc giả gần chín mươi tuổi nguyên là nhân viên
của Công ty xe điện Pháp tại Đông Dương khẳng định sự tồn tại của hệ thống tàu
điện, hay thường được gọi là xe điện Sài Gòn trước năm 1945.
Chú Lý, nhân viên một ngân hàng của Sài Gòn trước đây kể thêm cho người
viết những điều tai nghe mắt thấy về hệ thống xe điện Sài Gòn. Điều đáng nói là
hệ thống này tổ chức khá tốt, các tuyến lan tỏa đi chung quanh thành phố khá
thuận lợi cho người dân cần di chuyển với giá rẻ nhưng chu đáo và thuận lợi.
Trước năm 1945, chú Lý theo ông anh vô Chợ Lớn. Lúc đó xe điện đang
phổ biến. Hai anh em lên xe đi từ đường Galliéni (Trần Hưng Đạo). Xe chạy suốt
con đường này từ Sài Gòn vô Chợ Lớn mà hai trạm chính là ga Nancy (Nguyễn
Văn Cừ bây giờ) và ga Arras (đường Cống Quỳnh).
Lúc đó, có lẽ do hình dáng na ná với xe lửa đầu máy hơi nước chạy tuyến
Sài Gòn - Đà Lạt hay Sài Gòn - Mỹ Tho (do Sở Hỏa xa Đông Dương quản lý), xe
điện ở Sài Gòn cũng được dân chúng gọi là “xe lửa”. Tuy vậy, xe điện hình dáng
thon gọn hơn, màu sơn đẹp hơn. Trên đầu xe có cái cần câu điện bằng thép cao
khoảng hai mét hình chữ U lật ngược, khi xe chạy thì rà theo đường dây điện
chạy dọc theo đường rầy, xẹt ra tia lửa xanh xanh đỏ đỏ vui mắt. Chiếc xe chỉ có
mỗi một toa, vừa là đầu máy vừa là toa chở khách. Toa xe có hai đầu, không có
đuôi. Hai bên thành xe còn có hình quảng cáo, phổ biến nhất là: “Một viên Cửu
Long Hoàn bằng 10 thang thuốc bổ” của nhà thuốc Võ Văn Vân, thuốc dưỡng
thai Nhành Mai, dầu khuynh diệp Bác sĩ Tín và kem đánh răng Hynos anh Bảy
Chà có hình anh da đen nhe hàm răng trắng bóc. Bên trong xe có hai dãy ghế
bằng gỗ nằm dọc theo chiều dài xe. Khoảng trống ở giữa khá rộng nên mọi người
