SỬ KÝ TƯ MÃ THIÊN - Trang 473

Nhị Thế lên lầu xem thấy thế hoảng sợ: Cao bèn nhân đấy bắt ép Nhị Thế
phải tự sát(49). Triệu Cao mang ấn nhà vua, tả hữu, trăm quan không ai
theo Cao. Cao lên điện, điện ba lần muốn sụp. Cao tự biết trời không cho
mình làm vua,quần thần không chịu, bèn cho mời người em của Thủy
Hoàng trao ấn cho ông ta.
Tử Anh lên ngôi, lo sợ bèn cáo ốm không ra triều nghe quần thần tâu bày
các công việc. Tử Anh cùng viên hoạn quan Hàn Đàm và con mưu giết
Cao. Cao đến yết kiến Tử Anh để hỏi thăm bệnh. Tử Anh nhân đấy gọi vào,
Hàm Đàm đâm chết rồi giết cả ba họ của Cao. Tử Anh làm vua được ba
tháng, Bái Công đem quân từ Vũ Quan vào, đến Hàm Dương, các quan đều
làm phản không đến. Tử Anh tự buộc dây ấn ở cổ cùng vợ con đầu hàng ở
Chỉ Đạo. Bái Công nhân đấy giao Tử Anh cho quan đương sự Hạng Vương
đến và chém Tử Anh. Nhà Tần rốt cuộc mất thiên hạ(50).
9. Thái sử công nói:Lý Tư xuất thân là kẻ áo vải nơi làng xóm, đi khắp các
nước chư hầu, vào thờ Tần, nhân cơ hội các nước có chỗ hở có thể lợi
dụng, nên giúp Thủy Hoàng làm nên nghiệp đế. Tư làm tam công, có thể
gọi là dịa vị cao và được trọng dụng. Tư biết đạo của lục kinh nhưng không
lo làm cho chính sự được sáng suốt để bổ cứu những thiếu sót của nhà vua;
trái lại lo giữ tước cao, lộc hậu, a dua cẩu hợp, làm cho uy thêm nghiêm,
hình phạt thêm tàn khốc, nghe theo lời tà thuyết của Cao, bỏ con trưởng lập
con thứ. Đến khi chư hầu đã làm phản rồi Tư mới muốn căn ngăn thì chẳng
phải muộn rồi sao? Người ta đều cho Tư tận trung mà bị ngũ hình
chết,nhưng xét cho cùng thì không phải như lời thế tục thường bàn. Nếu
không thế hoá ra công của Tư có thể sánh ngang với Chu Công, Thiệu
Công vậy(51).
............................................................
(1). Thuật làm dế vương tức là chủ trương chính trị của Nho giáo.
(2). Tâm lý trắng trợn của một kẻ muốn thành đạt bất kể thủ đoạn,ý nói con
người ta bỏ lỡ cơ hội thì cũng như con vật mang cái mặt người mà thôi.
(3). Đoạn 1: Lý Tư sang Tần bắt đầu được tin dùng.
(4). Nói rằng việc làm tốn kém. Kỳ thực việc dó rất có lợi cho Tần.
(5). Tùy hầu đi gặp con rắn bị chém gần dứt. Tùy hầu cứu nó sống,nó cho