vùng đất cực Nam và bổ nhiệm người gốc Hoa này làm Tổng binh trấn Hà
Tiên, tước Cửu Ngọc hầu. Từ khi được sáp nhập vào đất Đại Việt, dưới sự
chỉ huy của Mạc Cửu và sự che chở của chính quyền họ Nguyễn, Hà Tiên
dần dần trở thành vùng đất buôn bán trù phú và là một thương cảng quan
trọng. Mạc Thiên Tứ (còn gọi là Mạc Thiên Tích), con trai trưởng của Mạc
Cửu được chúa Nguyễn cho phép kế nghiệp cha, giữ chức Tổng binh Đại đô
đốc trấn Hà Tiên. Nhờ tài cai quản của Thiên Tứ, Hà Tiên đã phát triển khá
toàn diện về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội.
Cũng cần phải nhắc đến một chi tiết lịch sử dưới thời Quốc chúa: Năm
Nhâm Ngọ (1702), người Anh thông qua công ti Đông Ấn do Allen
Catchpole chỉ huy, đã đem 200 quân và 8 chiếc thuyền chiếm đảo Côn Lôn.
Để bảo vệ chủ quyền, chúa tin cậy giao cho Trấn phủ dinh Trấn Biên là
Trương Phúc Phan tùy liệu đối phó; Phúc Phan đã diệt gọn những tên xâm
lược.
Nhìn lại lịch sử, thế kỉ 13 dưới thời Trần Nhân Tông, nước ta mở rộng
đến Quảng Nam; tiếp đó gần ba thế kỉ (từ thời Lê Thánh Tông thế kỉ 15 đến
cuối thế kỉ 17) nước ta mở rộng đến Phú Yên và Khánh Hòa. Nhưng chỉ
trong thời Nguyễn Phúc Chu, chưa đầy 40 năm nước ta đã mở rộng đến tận
Hà Tiên; ông cũng chính là người chế định cơ chế xã hội cho các nước Thủy
Xá, Hỏa Xá của vùng đất Tây Nguyên.
Kể từ đó trở đi, nước ta đã có một hình thể rất gần với ngày nay và thật sự
trở thành một quốc gia lớn trong khu vực.
