SỬ TRUNG QUỐC - Trang 288

- Học và thi
Ở kinh đô có các trường Quốc tử học, Y học, Âm dương học.
Quốc tử học chia làm ba loại: Mông Cổ học, Hán học, Hồi học. Mông Cổ
quốc tử học dạy cả toán học, dùng bộ Thông giám tiết yếu của Trung Hoa
dịch ra tiếng Mông Cổ để dạy. Hán học Quốc tử học dạy Hiếu kinh, Tứ thư,
Ngũ kinh ... mỗi năm thi, được điểm cao thì lên cấp trên. Hồi quốc tử dạy
Hồi văn. Như vật đủ biết thời đó người theo Hồi Giáo khá đông, Mông Cổ
dùng họ trong việc trị nước và giao thiệp với người nước ngoài.
Ở địa phương, mỗi lộ đều có trường dạy y học. Âm dương học, và dạy
thêm chữ Mông Cổ và chữ Hồi.
Nhà Nguyên mở trường và lập thư viện nhiều hơn đời Tống. Mới đầu Hốt
Tất Liệt nghe lời của Viên trung thư lệnh gốc Khiết Đan là Da Luật Sở Tài,
đặt ra khoa thi cử, dùng nho thuật để tuyển nhân tài. Nhưng không lâu thì
bải bỏ. Tới đời Nhân Tôn ( 1311 - 1316) dùng lại chế độ khoa cử, tuyển
người theo đức hạnh, kinh thuật và kiến thức về nghề nghiệp ( kỷ thuật).
Như trên tôi đã nói, có sự kỳ thị người Trung Hoa : Họ phải thi riêng, qua
ba trường, còn người Mông Cổ và người Hồi chỉ qua hai trường thôi, khỏi
phải qua trường từ chương của người Trung Hoa. Chấm bài thi của người
Trung Hoa cũng gắt hơn, nếu đậu thì tên nêu ở một bảng riêng và không
chắc gì đã được bổ dụng. Còn những công thần, thể tộc Mông và sắc mục
chẳng cần phải thi cũng được làm quan.
- Thuế vụ.
Dân đời Nguyên phải nộp thuế khá nặng, ngoài những thuế đinh và điền
như đời Đường , còn phải nộp thêm tơ và tiền cho nhà nước. Tơ thì cứ hai
nhà mỗi năm nộp một căn cho quan, năm nhà mỗi năm nộp một càn cho
tước vương, hậu phi, công chúa, công thần (như vậy là mỗi năm mỗi nhà
phải nộp 1/2 + 1/5 cân tơ cho nhà nước); tiền thì mỗi nhà mỗi năm phải nộp
bốn lạng bạc, hai lạng bạc thực còn hai lạng bằng hàng lụa.
Nhà Nguyên dùng một bọn tham tàn để quản lý tài chánh, chính sách thuế
khóa rất hà khắc, chúng đặt ra tới bà chục thứ thuế ngoại ngạch, dân chúng
rất khổ sở.
- Pháp luật