Việc giáp trưởng ( coi 10 giáp ) có thể khai báo bậy, sửa đổi số điền, số
đinh, hiếp đáp người nghèo và vào phe cánh với người giàu mà sinh ra tình
trạng bất công. Có vài tỉnh dùng nhân viên thu thuế của chính quyền, họ
cũng không tốt gì hơn.
Tới cuối đời Minh, triều đình thiếu tiền quá, phải tăng thuế , nhất là đặt
thêm những thuế mới, không còn là " quất một roi một" nữa, mà là quất
thêm nhiều roi nữa.
6. Theo tách giả East Asia - The Great tradition, thì số quan lại đời Thanh ở
các tỉnh có 2.000 chức quan trọng và khoảng 3.000 chức nhỏ, thêm vào
quan lớn nhỏ ở trung ương , thì hết thảy có khoảng 20.000 quan lại vào
năm 1800. Đời Minh số quan lại còn ít hơn. Các sử gia phương Tây đều
phục Trung Hoa có tài tổ chức chỉ dùng rất ít quan lại mà giữ được trật tự
trong một đế quốc mênh mông. Như vậy là nhờ triều đình theo truyền
thống từ đời Chu, theo truyền thuyết của Khổng tử, nhất là của Lão tử, ít
can thiệp vào đời sống của dân, cho các làng tự lập hương ước mà gần như
tự trị ( nước ta thời xưa cũng theo chính trị đó: phép vua thua lệ làng) và
cũng nhờ các kẻ sĩ ở mỗi làng , tổng, huyện... được dân tin, giúp chính
quyền được nhiều việc cai trị, giáo dục, hòa giải các vụ kiện, trị bệnh, giữ
an ninh ..... Họ được dân trọng hơn các quan lại mà quan lại cũng nể họ. Đó
là một nét đẹp của xã hội phương Đông.
(1) Theo tác giả East Asia - The great tradition ( Havard university) thì
chính là I.t ine pien ( nhất điều biện) nghĩa là gom lại một điều nhưng pien
đọc chạnh ra là tiên ( roi) - một lối chơi chữ - và nghĩa là đánh một roi
