khỏe mạnh, thông minh, giỏi võ thuật, tuy không học nhiều , nhưng biết
nhiều tuồng tích Tàu .Vì thế , ông luôn ước ao trở thành hào kiệt như trong
truyện xưa miêu tả ; mới 15 tuổi , LVD đã nói “sinh ở đời loạn, không dựng
cờ đánh trống đại tướng, chép công danh vào sử sách không phải là trượng
phu.”
Năm LVD lên 17 tuổi , một cơ may đến với ông là , đêm hôm đó chúa
Nguyễn bị quân nhà Tây Sơn đuổi gấp. Nhờ mưa to gió lớn thuyền của
đối phương không đuổi kịp . Nhưng khi đến Vàm Trà Lọt thì thuyền chở
chúa bị sóng lớn làm cho suýt chìm. LVD xuất hiện đúng lúc , cứu NPA
thoát nạn. Biết là gặp dòng dõi chúa Nguyễn, cụ Lê Văn Toại hết sức cung
kính, cho tất cả tạm trú ở đây, nhân đó ông được NPA tuyển dụng làm thái
giám .
Ít lâu sau LVD được phong làm Cai Cơ trông coi nội binh.Từ năm 1789
ông bắt đầu đứng vào hàng tướng lãnh của chúa Nguyễn. Năm 1793, LVD
cùng với NPA đi đánh Qui Nhơn, lấy được phủ Diên Khánh và phủ Bình
Khương. Tháng 1 năm 1801 ông cùng chúa và các tướng lãnh khác như
Nguyễn Văn Trương, Tống PhướcLương, Võ Di Nguy đánh chiếm cửa
biển Thị Nại (trận Thị Nại). Quân Tây Sơn thua to . Tháng 4 NPA đem thủy
quân ra Đà Nẵng . Đến tháng 5 vào cửa Tư Dung, Lê Văn Duyệt phá được
quân Tây Sơn, bắt được phò mã Nguyễn Văn Trị và đô đốc Phan Văn Sách
rồi vào cửa Eo. Vua Cảnh Thịnh mang quân ra giữ cửa Eo nhưng thua phải
chạy ra Bắc. Ngày 3 tháng 5, NPA đem binh vào thành Phú Xuân.
Tháng 5 năm 1802 chúa Nguyễn lên ngôi , chọn đế hiệu : Gia Long .Vua
phong ông là Khâm Sai Chưởng Tả Quân Dinh Bình Tây Tướng Quân, lệnh
cùng với Lê Chất mang quân thâu phục Bắc Hà. Chỉ trong vòng một thời
gian ngắn thì xong việc .
Nhiều công lao lớn nên LVD được liệt vào hàng Đệ Nhất Khai Quốc Công
Thần, với đặc ân được vào chầu vua không phải lạy( nhập triều bất bái ) và
được đặc quyền chém trước tâu sau ( tiền trảm hậu tấu ) nơi biên thùy , nên
sau này ông không chịu lạy vua Minh Mạng (MM) và đã giết Huỳnh Công
Lý, cha một quí phi của vua này , vì tội tham nhũng.
