TAM QUỐC CHÍ - NGỤY CHÍ - Trang 379

Thái Tổ, Ngộ ngày đêm hầu giảng, được Thiên tử tin yêu. Đến năm thứ hai
mươi hai, trăm quan trong đất Hứa làm trái chế lệnh, Ngộ dẫu không cùng
mưu nhưng vẫn bị chọn đến đất Nghiệp, chuyển làm quan nhũng tán.
Thường theo Thái Tổ đánh phương tây, đi đường từ bến Mạnh Tân qua mộ
của Hoằng Nông Vương. Thái Tổ do dự muốn vào thăm, ngoảnh hỏi tả
hữu, tả hữu chẳng đáp, Ngộ bèn đem chương Việt sách ra giảng nói:
‘Nghĩa của sách Xuân thu là vua của một nước lên ngôi chưa được một
năm mà chết thì chưa thành vua. Hoằng Nông Vương lên ngôi đã ngắn, lại
bị bầy tôi bạo ngược ngăn chế, bị giáng đến nước phiên, không nên đến
thăm’. Thái Tổ bèn qua. Giữa năm Hoàng Sơ, ra làm Quận thú. Thời Minh
Đế, vào làm Thị trung, Đại Tư nông. Được mấy năm thì bệnh chết. Trước
đây, Ngộ thích đọc sách Lão Tử, viết chú giải sách Lão Tử. Lại thích đọc
Tả thị truyện, lại chép bằng mực đỏ để phân biệt cái khác. Người đời có kẻ
theo học, Ngộ không chịu dạy mà nói: ‘Nay phải đọc trăm chương trước’.
Lại nói: ‘Đọc trăm chương sách thì tự thấy nghĩa của nó’. Người theo học
nói: ‘Khó nỗi không có nhiều ngày’. Ngộ nói: ‘Nên chọn lúc tam dư’. Có
người hỏi ý của tam dư, Ngộ nói: ‘Mùa đông hằng năm có ngày rỗi, buổi
đêm hằng ngày có giờ rỗi, lúc mưa dầm có giờ rỗi vậy’. Do đó ít học trò
theo học Ngộ, không có ai được truyền cho chữ mực đỏ”. Thế ngữ viết:
“Con của Ngộ là Tuy, làm đến Bí thư giám, cũng có tài học. Công thần của
Tề Vương Quýnh là Đổng Ngải, tức con của Tuy vậy”. Ngụy lược cho rằng
bảy người bọn Ngộ và Giả Hồng, Hàm Đan Thuần, Tiết Hạ, Ngôi Hi, Nhạc
Tường là nhà Nho, lời đề tựa nói: “Từ đầu năm Sơ Bình đến cuối năm Kiến
An, thiên hạ vỡ lở, lòng người lìa tan, rường mối đã suy, đạo Nho càng suy
hơn. Đến từ sau năm Hoàng Sơ thứ nhất, vua mới lập lại, bắt đầu xóa tẩy
bụi bẩn của đạo học, đắp vá cái tổn khuyết của bia đá, sắm sửa quan chép
sách trong hàng quan Bác sĩ, dựa vào lịch giáp ất của nhà Hán để xem xét.
Báo rõ cho châu quận biết, người muốn theo học đều sai đến nhà Thái học.
Nhà Thái học bắt đầu mở, có hàng trăm học trò, đến giữa năm Thái Hòa,
năm Thanh Long, trong ngoài nhiều việc, lòng người tránh đến. Dẫu tính
không giải thích cái đạo học nhưng nhiều người xin đến nhà Thái học. Bọn
học trò đến nhà Thái học có đến hàng nghìn người, mà tài học của bọn Bác