Tạ ơn, có chuyện bất ngờ xảy đến với con gà tây đó. Nó sẽ phải tự xem xét
lại niềm tin của mình.
Phần còn lại của chương này sẽ phác thảo bài toán Thiên Nga Đen ở
dạng nguyên thể. Làm thế nào chúng ta biết được tương lai nếu dựa trên
kiến thức về quá khứ; hay nói một cách tổng quát hơn, làm sao có thể chỉ ra
thuộc tính của những thứ chưa biết (vô hạn) nếu chỉ dựa vào những thứ đã
biết (hữu hạn)? Quay trở lại với ví dụ về việc cho gà ăn; Con gà có thể học
được gì từ các biến cố của ngày hôm qua để biết ngày mai người ta cho nó
ăn gì? Nhiều, nhưng có lẽ sẽ hơi ít hơn những gì nó nghĩ, và chỉ cần cái
“hơi ít hơn” ấy thôi cũng đủ để tạo nên sự khác biệt.
Bài toán về con gà tây có thể được áp dụng vào bất kỳ tình huống nào
mà bàn tay cho bạn ăn cũng chính là bàn tay vặn cổ bạn. Hãy xem xét
trường hợp về những người Đức gốc Do Thái đang trong quá trình hợp nhất
vào thập niên 30 - hoặc miêu tả của tôi trong Chương 1 về cách mà người
dân Li băng đã bị ru ngủ bằng cảm giác an toàn giả tạo bởi sự hiện diện của
tính thần thiện và vị tha giữa mọi người với nhau.
Chúng ta hãy tiếp tục đi sâu hơn và xem khía cạnh đáng lo ngại nhất của
phương pháp quy nạp: nghiên cứu ngược về quá khứ. Giả sử rằng kinh
nghiệm của con gà tây mang giá trị âm, thay vì không có giá trị. Nó đã học
được từ quan sát, giống như cách tất cả chúng ta được khuyên bảo (suy cho
cùng thì đây là cái mà người ta tin là phương pháp khoa học). Niềm tin của
con gà tăng lên theo số lần được cho ăn thân thiện, và nó cảm thấy ngày
càng an toàn mặc dù ngày hành hình đã dần điểm. Và khi cảm giác an toàn
lên cao nhất cũng chính là lúc nguy hiểm đã đạt đến đỉnh điểm! Tuy nhiên,
vấn đề đó thậm chí còn có tính tổng quát hơn thế nữa; nó nhằm vào bản
chất của chính kiến thức thực nghiệm. Nhiều thứ tỏ ra có ích trong quá khứ
cho đến khi đột nhiên không còn hữu ích nữa, và những gì chúng ta học
được trong quá khứ, nếu nhẹ thì trở nên sai lầm hoặc không liên quan, còn
nặng thì gây ra lạc lối nghiêm trọng.
Minh họa 1: Nghìn lẻ một ngày lịch sử
