Knightian (không thể tính toán được) và rủi ro Knightian (có thể tính toán
được); sự phân biệt này không phải là một ý tưởng nguyên mẫu nên không
có trong vốn từ vựng của chúng ta, và do đó chúng ta tìm kiếm nó trong
tiếng Pháp. Mandelbrot đã nhắc đến một trong những người bạn và những
vị anh hùng đầu tiên của mình, nhà toán học thuộc dòng dõi quý tộc
Marcel-Paul Schüzenberger, một người học rộng và (giống như tác giả
cuốn sách này) là người rất dễ chán và không thể tiếp tục với những vấn đề
vượt quá số lượng đầu vào, nơi mà sản phẩm cận biên được tối đa hóa.
Schüzenberger nhấn mạnh đến sự khác biệt rõ ràng bằng tiếng Pháp giữa
basard và fortuit. Giống như chữ alea, basard có nguồn gốc tiếng Ả Rập là
az-zahr, có nghĩa là súc sắc - sự ngẫu nhiên có thể kiểm soát được; còn
fortuit là Thiên Nga Đen của tôi - thứ hoàn toàn ngẫu nhiên và ngoài dự
kiến. Chúng tôi tìm đến từ điển Petit Robert; rõ ràng, sự khác biệt này được
nhắc đến trong đó. Fortuit có vẻ như tương ứng với sự “mờ đục” trí thức
mà tôi đã nói, l’imprévu et non quantifiable (không thể dự đoán và không
xác định được); còn hasard thì tương ứng với kiểu bất định mang tính trò
chơi mà Chevalier de Méré đã đề xuất trong các tài liệu về trò chơi trước
đó. Đáng chú ý là người Ả Rập có lẽ đã giới thiệu một từ khác vào vấn đề
của tính bất định: rủi ro, một thuộc tính đầy ý nghĩa.
Tôi xin nhắc lại: Mandelbrot bàn về thiên nga xám, còn tôi bàn về Thiên
Nga Đen. Vì thế, Mandelbrot đã thuần hóa nhiều Thiên Nga Đen của tôi
nhưng không phải tất cả, không hoàn toàn. Nhưng ông cho chúng ta thấy
được một tia hy vọng với phương pháp của mình, một cách để bắt đầu tư
duy về các bài toán bất định. Quả thực, bạn sẽ an toàn hơn nữa nếu biết
được nơi ở của những con vật hoang dã đó.
