Sự phản bội của viên thư kí
Tôi đã kết thúc Chương 1 bằng sự sụp đổ của thị trường chứng khoán
năm 1987 - điều đã thôi thúc mạnh mẽ ý tưởng Thiên Nga Đen của tôi.
Ngay sau sự sụp đổ ấy, mọi người đều đồng ý khi tôi tuyên bố rằng những
ai sử dụng các con số xích-ma (tức các độ lệch chuẩn) để đo độ rủi ro và
tính ngẫu nhiên đều là những kẻ bịp bợm. Nếu thế giới tài chính thuộc
đường cong Gauss, thì phải mất vài tỷ thời gian sống của một đời người để
một biến cố kiểu như sự sụp đổ thị trường chứng khoán kia (hơn 20 độ lệch
chuẩn) mới xảy ra (hãy xem lại ví dụ về chiều cao ở Chương 15). Căn cứ
vào trường hợp năm 1987, mọi người đều thừa nhận rằng những biến cố
hiếm sẽ xảy ra và là nguồn gốc chính của sự bất định. Chúng ta chỉ chưa
sẵn sàng từ bỏ đường cong Gauss, vốn là công cụ tính toán cơ bản, và giờ
đây “chúng ta chẳng có gì khác”. Mọi người cần một con số để bấu víu.
Nhưng hai phương pháp trên hoàn toàn không tương thích về mặt lôgic.
Tôi không hề biết rằng, thời điểm năm 1987 không phải là lần đầu tiên
đường cong Gauss bộc lộ sai sót. Mandelbrot đã nói về tính thang bậc này
với cơ quan kinh tế từ năm 1960 và chỉ cho họ thấy mức độ không tương
thích của đường cong Gauss với các mức giá khi đó. Nhưng khi niềm phấn
khích này qua đi, họ lại nhận thấy cần phải quay về với hoạt động giao dịch
của mình. Paul Cootner quá cố, một trong những nhà kinh tế có ảnh hưởng
nhất thời điểm đó, đã viết “Cũng giống như thủ tướng Churchill trước đây,
Mandelbrot không hứa hẹn với chúng ta một xã hội lý tưởng mà là một xã
hội với máu, mồ hôi, nhọc nhằn, và nước mắt. Nếu Mandelbrot đúng, thì
hầu như tất cá các công cụ thống kê của chúng ta đã quá cũ kĩ [hoặc] vô
dụng”. Tôi có hai điều chỉnh đối với phát biểu của Cootner. Thứ nhất, tôi
muốn thay “hầu như tất cả” bằng “tất cả”. Thứ hai, tôi không tán thành
việc trả giá bằng máu và mồ hôi. Tôi cho rằng tính ngẫu nhiên của
Mandelbrot tương đối dễ hiểu hơn các số liệu thống kê truyền thống. Nếu
bạn mới chân ướt chân ráo vào thương trường, đừng quá phụ thuộc vào
những công cụ lỗi thời, và cũng đừng quá kỳ vọng một sự ổn định.
