Bạn chỉ có thể tuân theo truyền thống; như thế mới là khôn ngoan, sáng
suốt. Đi theo số đông bạn sẽ được bảo vệ, bạn được an toàn, bạn có thể tin
chắc rằng mình sẽ không lạc lối.
Người ta sẽ nói điều này với bạn bằng nhiều cách khác nhau. Chỉ cần
là một kẻ hèn nhát; điều đó sẽ có ích. Can đảm là một việc hết sức nguy
hiểm, vì nó sẽ đưa bạn đến xung đột với tất cả những lợi ích thiết thân của
kẻ khác – mà bạn chỉ là một con người nhỏ bé. Bạn không thể chiến đấu với
cả thế giới được.
Ông tôi thường bảo tôi: “Tất cả những gì con nói đều đúng. Ta già rồi,
nhưng ta có thể hiểu được những gì con nói là sự thật. Nhưng ta khuyên con
– đừng nói điều đó với một ai khác. Con sẽ gặp rắc rối. Con không thể
chống lại cả thế giới. Con có thể có được sự thật, nhưng sự thật chẳng thể
làm được gì; số đông mới là kẻ quyết định.
Người ta có thể nói dối được mà – và tất cả mọi tôn giáo đều làm như
thế, nói dối về Thượng Đế, về thiên đàng, về địa ngục, về một ngàn lẻ một
thứ khác – “thế mà số đông ủng hộ họ. Những lời nói dối của họ được cả
nhân loại và sự lâu đời của nó cổ vũ. Con chẳng là gì hết”.
Tôi rất gần gũi với ông nội. Ông thường đưa tôi đi gặp những vị thánh
khi họ đến thăm thị trấn. Ông rất hứng thú với lập luận của tôi về cái gọi là
những vị thánh khi tôi gây ra một tình huống hết sức khó xử cho một vị
thánh nọ vì ông ta không trả lời được câu hỏi của tôi. Nhưng khi trở về, ông
tôi bảo tôi rằng: “Hãy nhớ, nó chỉ tốt khi là một trò chơi, đừng biến nó
thành cuộc đời con, nếu không con sẽ phải một mình chống chọi với thế
giới. Và con sẽ không thể thắng nổi cả thế giới này”.
Đến cuối đời ông tôi vẫn nhắc nhở tôi điều này. Trước khi chết, ông
gọi tôi vào và nói: “Hãy nhớ, đừng chống lại thế giới. Con không thắng
được đâu”.
Tôi nói: “Giờ ông sắp chết rồi. Ông vẫn đi theo cả thế giới – thế ông
có được gì? Chiến thắng của ông là gì? Con không thể hứa với ông điều ông
