Quá trình tập hợp của các anh hùng thảo dã tại bến nước để hình thành quân khởi
nghĩa Lương Sơn Bạc được Thi Nại Am dành 70 hồi để diễn giải. Tuy nhiên, nhân
vật đầu tiên được đề cập không phải là một trong các vị anh hùng Lương Sơn mà là
Cao Cầu. Theo ý kiến các nhà nghiên cứu
, quá trình thăng tiến của gian thần Cao
Cầu chính là sự tố cáo cho chính sự thối nát của nhà Bắc Tống khi đó mà người
chịu trách nhiệm cao nhất là hoàng đế Tống Huy Tông
, một quân vương chơi bời,
không quan tâm tới việc triều chính.
Từ một thảo dân lông bông, Cao Cầu gặp may hết lần này tới lần khác, trở thành
sủng thần của vua Tống Huy Tông và được phong chức Thái úy. Mối liên kết giữa
các gian thần Cao Cầu, Dương Tiễn, Lương Trung Thư. và bộ máy quan lại tham
lam, xảo quyệt, độc ác bên dưới đã làm hại các lương thần của triều đình (Lâm
Xung, Võ Tòng, Dương Chí, Tống Giang, Hoa Vinh.) khiến họ lần lượt phải bỏ sự
nghiệp đi theo Lương Sơn Bạc.
Cũng có những anh hùng xuất thân nơi thôn dã, không có chức vụ quyền hành
nhưng bất bình với sự áp chế, bóc lột của quan lại địa phương như Lý Quỳ, Sử Tiến,
Lưu Đường, nên đã ra tay cứu giúp người hoạn nạn hoặc tự cứu bản thân mình, trở
thành người phạm tội với triều đình và cũng lên Lương Sơn.
Từng nhóm anh hùng được tập hợp riêng lẻ rồi sau đó tất cả đều tụ về Lương Sơn.
Theo đánh giá của các nhà nghiên cứu về Thủy Hử, có những người con đường lên
Lương Sơn vòng vo nhiều lần như Tống Giang, vì ông vốn mang tư tưởng trung
hiếu với triều đình; lại có những người con đường lên Lương Sơn thẳng tuột như Lý
Quỳ - ông coi việc làm phản khi bị hà hiếp là đương nhiên. Thủy Hử phản ánh thực
trạng trong xã hội phong kiến nhiều đời: "quan bức thì dân phản", điều đó rất hợp
với tâm lý của đông đảo quần chúng lao động nghèo khổ bị bóc lột, áp bức nên
Thủy Hử dễ đi sâu vào tiềm thức của nhân dân.
Điều khiến Thủy Hử trở nên ly kỳ, hấp dẫn là ngoài tính cách đa dạng của các nhân
vật, các tình tiết còn mang nhiều tính bất ngờ, thú vị cho người đọc. Người thủ lĩnh
đầu tiên của Lương Sơn Bạc là Vương Luân, nhưng chính Vương Luân lại bị Lâm
Xung sát hại để tôn Tiều Cái. Tiều Cái được xem là người khai sáng Lương Sơn,
nhưng lại không thuộc vào số 108 vị anh hùng - không thuộc vào 36 vị thiên cang
hay 72 vị địa sát - vì ông bị tử trận trước khi Lương Sơn tập hợp đủ 108 người. Tài
năng, tính cách của các anh hùng Lương Sơn cũng phong phú, mỗi người một vẻ.
Ngoài những người giỏi chinh chiến trên lưng ngựa như Quan Thắng, Lâm Xung,
Hô Diên Chước, Tần Minh, Đổng Bình. đánh bộ như Lý Quỳ, Võ Tòng, Lỗ Trí
Thâm. còn một đội ngũ các tướng chuyên đánh thủy quân như anh em Trương
Hoành, Trương Thuận, 3 anh em họ Nguyễn và cả Lý Tuấn; các quân sư tài ba như
Ngô Dụng, Chu Vũ; những người di chuyển nhanh hoặc giỏi đột nhập như Đới
