102
Hai anh em ông sinh ra trong một gia đình
nghèo mà vẫn học rất giỏi, tính tình lại phóng
khoáng, hiền hậu nên người trong vùng vì yêu mến
nên khi kể lại chuyện hai ông đã thần thánh hóa
nguồn gốc xuất thân.
Chuyện kể rằng:
Mẹ hai ông là một người đàn bà tốt bụng,
thương người. Nhà nghèo nên bà phải mở quán bán
nước bên đường.
Một buổi chiều, trời đã sẩm tối, bà đang chuẩn bị
dọn hàng thì thấy mấy người khách có vẻ từ xa đi
đến, bộ dạng xem chừng cũng đã mệt mỏi. Bà liền
chạy lại, mời vào quán nghỉ ngơi, lại tất tả nấu
nướng cơm nước mời mọi người ăn. Chờ cho mọi
người ăn xong, bà thu xếp cho họ chỗ nghỉ ngơi.
Mấy người ấy cảm động lắm, cứ tấm tắc khen bà
nhân hậu, chu đáo.
Sáng hôm sau, đoàn người chuẩn bị lên đường
bà dậy sớm nấu cơm nếp, gói cho họ mang theo.
Người đàn ông đứng đầu toán người ấy trông dáng
phương phi, phúc hậu, bảo với bà rằng:
- Tôi là thầy địa lý, mọi người vẫn gọi là Tả Ao.
Nhân có việc đi ngang qua, phát hiện nơi đây có
một điểm huyệt đẹp. Thần thủ huyệt là một con hạc
trắng. Huyệt này phát về đường học hành, có thể
đậu đến trạng nguyên.
Tả Ao tiên sinh cảm kích trước sự nhân hậu của
bà bán nước bèn chỉ cho bà điểm huyệt đẹp để bà
đưa hài cốt của chồng về đó táng.
103
Trước khi đi, thầy nói thêm:
- Trên đất này, tôi thấy cả bút, bảng trùng nhau, có
lẽ hai anh em cùng đỗ đạt. Chỉ hiềm một nỗi có con
ngựa không quay đầu, một người làm quan to đấy,
nhưng sẽ qua đời nơi đất khách quê người.
Rồi một buổi chiều, bà bán nước đến giếng gánh
nước, chợt thấy hai ngôi sao rơi vào hai bình nước
của bà. Bà đoán là điềm lành nên giữ lại uống. Một
thời gian sau, bà mang bầu, sinh ra Đỗ Lý Khiêm và
Đỗ Oánh.
Hai anh em ngày ngày phải giúp mẹ kiếm sống,
khi mò cua bắt ốc, khi cày thuê cuốc mướn, cuộc
sống rất cơ cực. Thế nhưng khi thấy tụi trẻ đồng
trang lứa cắp sách đến nhà một thầy đồ trong làng
để học chữ, hai anh em cũng nằng nặc xin mẹ cho
đi học bằng được. Ông đồ thương hai đứa trẻ
nghèo mà hiếu học đã hết lòng giúp đỡ bằng cách
không lấy tiền học, hàng tháng lại cấp cho một
khoản để mua giấy, bút. Được đi học, hai anh em
học rất chăm, kiến thức hơn hẳn các bạn trong lớp.
Mỗi khi đi học về, hai anh em thường mang sách
ra quán, vừa bán hàng giúp mẹ vừa học bài. Họ
bình văn, giảng bài cho nhau nghe, nhiều khách qua
đường dừng chân uống nước, thấy hay cũng cứ
ngồi nghe mãi, không muốn dời chân.
Tiếng đồn hai anh em học giỏi ngày càng vang
xa, vượt ra khỏi tỉnh Thái Bình, đến tận kinh đô. Có
anh học trò họ Hoàng ở kinh đô, vẫn thường tự phụ
