106
Lãng soạn năm 1597 cho biết: “Dưới triều Lê Thánh
Tông, ở làng Ráng, huyện Thủy Đường, phủ Kinh
Môn, trấn Hải Dương, có một người nối nghiệp
Nho, rất mực hiếu thảo, họ Lê tên Quang, vợ là
Nguyễn Thị Lệ, cửa nhà thanh bần, kính sư sùng
Phật, hay giúp đỡ người nghèo khó. Một đêm kia vợ
chồng nằm chiêm bao thấy Quan Âm Bồ Tát ban
cho một đóa hoa sen và một bài thơ:
Phật cho Lệ thị một bông sen
Hiển hách nghìn thu dậy tiếng khen
Đích xác sang năm sinh quý tử
Danh lừng tam giáo gọi ơn trên.
Hôm sau, vợ chồng nói chuyện với nhau lấy làm
vui mừng. Từ ngày ấy, bà Lệ có mang và sinh hạ
được một người con trai mặt vuông, tai lớn đặt tên
là Lê Ích Mộc.
Tục truyền rằng thuở nhỏ Lê Ích Mộc là cậu bé
thông minh, ham học và ngoan ngoãn, được bà con
làng trên xóm dưới yêu quý. Hàng ngày, sau những
buổi phụ giúp cha mẹ, Lê Ích Mộc thường hay tới
chùa Ráng, giúp đỡ các vị tăng ni quét dọn nhà cửa,
xới đất trồng cây, nghe nhờ văn sách và chăm chỉ
học hành.
Cảm động trước tấm lòng say mê, hiếu học,
nhà chùa đã nhận cậu bé Lê Ích Mộc vào làm đệ tử,
kèm cặp thêm kinh sử. Ngày ngày ăn chay niệm
Phật song Lê Ích Mộc vẫn dành thời gian cho đèn
sách. Đêm đêm, dưới ánh sáng lập loè của đom
107
đóm hay dưới ánh sáng mờ nhạt của ánh trăng
khuya, Lê Ích Mộc lấy mâm cát làm sách học, chăm
chỉ dùi mài kinh sử. Ông lấy cát đổ lên mâm xoa
phẳng, dùng ngón tay viết chữ lên đó để học, ghi
nhớ rồi xóa đi. Đó là cách học “nhập tâm” giúp
người ta nhớ lâu, hiểu kỹ. Ích Mộc cho rằng: Việc
học là việc khó nhưng không vì thế mà không học.
Mỗi người hãy tùy theo khả năng của mình mà
chọn học. Bởi thế mà ông đã lừng danh trong thiên
hạ là người nhớ lâu hiểu kỹ. Tài học của ông đã
được ghi trong sách Đại Việt đỉnh nguyên phật lục:
“Tam công túc học đáo Kim cang” tức là sau ba
năm đã thông hiểu đầy đủ giáo lý, giáo pháp của
bộ kinh Kim cương.
Một hôm, Ích Mộc đang đi ở ngoài đường, gặp
một vị sư già. Nhà sư thấy Lê Ích Mộc có tướng và
cơ duyên của một vị cao tăng nên theo Lê Ích Mộc
về nhà. Ông Lê Văn Quang thấy khách quý lại chơi,
xiết bao mừng rỡ, ân cần mời làm thượng khách.
Nhà sư chỉ Lê Ích Mộc nói rằng: Ông là người thiện
tâm nên cậu bé này có quý tướng làm nên sự nghiệp
lớn, rạng danh gia phong. Nếu cho cậu ấy xuất gia
đầu Phật, tương lai ắt đỗ đạt cao, vinh hiển gia
phong, tiền đồ không thể hạn lượng được.
Ông Lê Văn Quang bèn hỏi: “Ý con thế nào?” Ích
Mộc nhận lời. Từ đó, Lê Ích Mộc xuất gia học đạo
gánh sách theo thầy đến ở chốn xa. Nhà sư là một vị
cao tăng trụ trì tại chùa Yên Lãng (tức chùa Láng).
