122
vua. Buổi ấy bà Kinh phi (mẹ nuôi vua) cũng có
mặt trong buổi chầu, trông thấy Nguyễn Giản
Thanh khôi ngô tuấn tú hơn cả, liền chỉ ông mà
hỏi quan trường:
- Người này chắc là Trạng nguyên? Chà! Xứng
đáng quá!
Quan trường lúng túng không muốn phật ý mẹ
nuôi vua, nên chỉ vào Giản Thanh lẫn Tam Tỉnh mà
tâu lên:
- Hai người này đều học giỏi như nhau, nhưng
chúng thần chưa biết lấy ai đỗ Trạng nguyên. Xin
mẫu hậu và Hoàng thượng xét định.
Nhà vua cũng biết văn của Hứa Tam Tỉnh hơn
Nguyễn Giản Thanh nhưng vì muốn chiều lòng mẹ
nuôi mới ra thêm bài phú Phụng thành xuân sắc
(Cảnh mùa xuân ở kinh đô) để xét tài.
Nguyễn Giản Thanh biết rằng nếu làm phú bằng
chữ Hán thì so với Tam Tỉnh sẽ không bằng. Nghĩ
vậy bèn viết văn Nôm dụng ý để cả bà Kinh phi
cũng hiểu. Bài văn được đọc lên, đến những đoạn tả
kinh thành có ý:
... Chợ hào đầm ấm, phô ngọc tần vần
Trai bảnh bao đá cầu vén áo,
Gái éo le rủ yếm khỏi quần,
Khách Tràng An cưỡi ngựa xem hoa...
Bài văn được bà Phi khen mãi.
Vua lại thấy Giản Thanh là người phủ Từ Sơn,
123
cùng phủ với quê ngoại mình (làng Phù Chẩn)
bèn hỏi:
- Làng Ông Mặc cách làng Phù Chẩn gần hay xa?
Nguyễn Giản Thanh biết là hai làng xa nhau
nhưng khôn khéo bảo:
- Tâu bệ hạ, hai làng liền một cánh đồng ạ.
Trong phép tỉnh điền, mỗi đồng là những năm
trăm dặm, Nguyễn Giản Thanh dùng chữ đồng âm:
đồng cũng có nghĩa là cánh đồng để tỏ ra hai làng
gần. Vua nghe thấy lấy làm vui mừng, truyền lấy
Giản Thanh đỗ Trạng, còn Tam Tỉnh chỉ đỗ Bảng
nhãn thôi.
Biết chuyện này nho sĩ Kinh Bắc tỏ ý không bằng
lòng nên vẫn chê Giản Thanh là “mạo Trạng
nguyên”, nghĩa là “Trạng nguyên mặt” vì đẹp trai
mà được đỗ Trạng, cũng có nghĩa là Trạng nguyên
giả mạo, không xứng đáng.
Chuyện Nguyễn Giản Thanh và Hứa Tam Tỉnh
còn được dân gian giải thích rằng: Trước kia thầy
địa lý Tả Ao từng xem đất nhà Tam Tỉnh và nói
rằng đây là đất phát Trạng nguyên. Đến khi Tả Ao
tiên sinh qua bên quê Nguyễn Giản Thanh thấy ngôi
mộ tổ nhà ông Giản Thanh thì lại nói: “Đất ngôi này
cũng phát Trạng”.
Người ta lấy làm lạ, bèn hỏi Tả Ao:
- Lẽ nào một khoa lại có hai Trạng nguyên?
Tả Ao bèn nói rằng:
