130
TRẠNG NGUYÊN NGUYỄN ĐỨC LƯỢNG
(1465 - ?)
Nguyễn Đức Lượng người xã Canh Hoạch, huyện
Thanh Oai (nay là thôn Canh Hoạch, xã Dân Hòa,
huyện Thanh Oai, Hà Nội); ông đỗ Trạng nguyên,
khoa Giáp Tuất
1
, niên hiệu Hồng Thuận thứ 6 (1514)
đời vua Lê Tương Dực. Lúc đầu ông tên là Hề, sau
được vua phê cho đổi tên là Đức Lượng.
Làm quan đến chức Thị lang.
GIAI THOẠI VÀ TƯ LIỆU
VỀ TRẠNG NGUYÊN NGUYỄN ĐỨC LƯỢNG
2
Người khai đại khoa cho dòng họ Nguyễn ở
Canh Hoạch là ông Nguyễn Bá Ký. Cuốn sách Các
nhà khoa bảng Việt Nam 1075-1919 có đoạn viết: “Phạm
Bá Ký người xã Canh Hoạch huyện Thanh Oai...
_______________
1. Xem Trần Hồng Đức (Biên soạn): Các vị Trạng nguyên,
Bảng nhãn, Thám hoa qua các triều đại phong kiến, Sđd.
2. Ngô Đức Thọ (Chủ biên): Các nhà khoa bảng Việt
Nam (1075-1919), Nxb. Văn học, Hà Nội, 2006.
131
cha của Phạm Quý Lượng, ông nội Phạm Khuông
Lễ”. Bản dịch văn bia lưu ở Quốc Tử Giám khắc tên
những người đỗ tiến sĩ khoa Quý Mùi (1463) niên
hiệu Quang Thuận năm thứ 4 cũng ghi là Phạm Bá
Ký. Thế nhưng các đời sau Phạm Bá Ký như Trạng
nguyên Nguyễn Đức Lượng, Tiến sĩ Khuông Lễ là
con và cháu của ông, trong các văn bia, sách Đại
Việt sử ký toàn thư, Đăng khoa lục và một số tài liệu
của các soạn giả và phả tộc đều ghi là họ Nguyễn.
Như vậy, vấn đề đặt ra: Tại sao ông Nguyễn Bá Ký
đi thi lại đổi sang họ Phạm hay tại sao tổ tiên họ
Nguyễn ở Canh Hoạch từ sau ông Phạm Bá Ký
đang là họ Phạm lại đổi sang họ Nguyễn. Theo tư
liệu dòng họ Nguyễn Canh Hoạch thì dòng họ này
có quan hệ thân tộc với dòng họ Nguyễn Trãi ở Nhị
Khê từ thời Nguyễn Phi Khanh - cha của Nguyễn
Trãi, vốn ở làng Chi Ngại (Chí Linh, Hải Dương)
dời sang Nhị Khê lấy đó là bản quán. Lúc bấy giờ
có một người em cùng đi lập quê ở Canh Hoạch.
Các cụ truyền khẩu câu “Anh ở Ngọc Ổi (tên cũ
làng Nhị Khê) em về Cổ Hạc” (tên cũ làng Canh
Hoạch). Gặp thời nhiễu nhương, vụ án Lệ Chi Viên
(1442) đã dẫn đến cái án bất công nhất trong lịch sử,
đại công thần Nguyễn Trãi bị tru di tam tộc. Vì có
liên quan nên dòng họ Nguyễn ở Canh Hoạch phải
đổi họ để đi thi. Đợi tới khi Nguyễn Trãi được vua
Lê Thánh Tông minh oan, con cháu dòng họ
Nguyễn ở Canh Hoạch mới đổi về họ cũ.
