174
từ quan về quê dạy học, tiếp tục ôn luyện đợi ngày
ứng thí.
Năm 1637, khi đã xấp xỉ 50 tuổi, ông mới đậu
Trạng nguyên sau bao nhiêu năm vất vả, đúng như
lời thần nhân năm xưa đã từng nói.
Hôm vào cung ra mắt vua, Trạng nguyên Nguyễn
Xuân Chính được vua ban thưởng rất hậu hĩnh: Bốn
mươi quan tiền cổ, một chiếc áo gấm, bốn mươi lạng
bạc trắng, lại thêm một chiếc áo tía đai bạc.
Sau khi thi đỗ, Xuân Chính nhận chức Hàn lâm
thị giảng, được vua hết lòng yêu mến, quý trọng,
thường mời vào cung đàm đạo văn chương, luận
bàn việc nước.
Xuất thân từ đường văn chương khoa cử, nhưng
Xuân Chính lại nổi tiếng về tài thao lược cầm quân.
Ông được triều đình tin dùng, kể cả việc bang giao
và cầm quân dẹp loạn.
Hai lần phụng mệnh nhà vua đi tiếp sứ thần
phương Bắc (năm 1639 và năm 1644), với tài hùng
biện khi mềm mỏng lúc cứng rắn ông đã làm tăng
thể diện Quốc gia, khiến sứ thần phải khiếp phục
nước Nam có lắm người tài. Với những công lao ấy,
ông được phong tước hầu.
Trạng nguyên Nguyễn Xuân Chính cũng nhiều
phen dẹp loạn cứu nguy cho triều đình. Ông hết dẹp
loạn ở Cao Bằng, lại vào Nghệ An... Cuộc dẹp loạn
nào cũng đại thắng khải hoàn, đem lại sự ấm êm
cho dân chúng.
175
Sự cương trực, thẳng thắn của ông còn thể hiện ở
việc giữ vững kỷ cương trong thi cử. Nhiều lần ông
được vua Lê giao cho việc trông coi các cuộc thi Hội,
thi Đình. Năm 1642, ông được vào nội thị dạy Thái
tử học và được thăng chức Lễ bộ Hữu thị lang. Năm
1643, trong khoa thi Hội, Xuân Chính làm bài văn
mẫu, sĩ tử đọc đều hết lời tán tụng.
Năm 1646, trong khoa thi Đình, có viên khảo
quan mang bài thi không đáng đỗ trình vua, vì đây
là bài của người nhà viên quan này. Vua phê cho đỗ
Thám hoa. Trạng nguyên Nguyễn Xuân Chính biết
chuyện, ông không đồng ý và bảo với các quan phải
đánh xuống đúng bảng, vì chuyện này mà vua rất
giận ông.
Tháng Giêng năm Đinh Hợi (1647), một đêm ông
mơ thấy đang đi đường thì gặp một người cao đến
năm trượng, tay cầm kiếm dài ngăn đường mình đi.
Ông giật mình tỉnh dậy, toát mồ hôi lạnh, thấy trong
người mệt mỏi vô cùng, biết có chuyện chẳng lành
sẽ xảy đến. Đến tháng Hai, ông nhận chỉ theo vua
xuống thuyền theo đường thủy đón sứ thần Bắc
quốc. Đến đất Sơn Nam thì tự dưng vô cớ thuyền bị
vỡ đầu. Đến Đông Cứu (thuộc huyện Lang Tài, Kinh
Bắc), vua cho mở hội năm ngày. Dân địa phương
đem biếu năm quả cau, vua ban cho Trạng Cháy
một quả, nói rằng:
- Triều quan nhận chức thì nhiều, riêng quan
Trạng nên được quý trọng.
