36
TRẠNG NGUYÊN MẠC ĐĨNH CHI
(1272-1346)
Mạc Đĩnh Chi tự Tiết Phu, người làng Lan Khê,
huyện Bình Hà, châu Nam Sách, lộ Lạng Giang, sau
đó dời đến xã Lũng Động, huyện Chí Linh, cũng
trong châu đó (nay thuộc tỉnh Hải Dương).
Ông đỗ Trạng nguyên khoa Giáp Thìn (1304),
niên hiệu Hưng Long 12 đời vua Trần Anh Tông,
làm quan đến chức Thượng thư Tả bộc xạ. Sau khi
về trí sĩ, ông mở trường dạy học, dân gian sau này
vẫn gọi là “Trạng nguyên cổ đường” (Ngôi nhà cổ
của ông Trạng).
GIAI THOẠI
VỀ TRẠNG NGUYÊN MẠC ĐĨNH CHI
Mạc Đĩnh Chi vốn là người sống rất thanh liêm,
chính trực, vì thế tuy làm quan to song gia cảnh vẫn
thanh bần, được nhiều người kính phục, yêu mến.
Có lần, để thử ông, đang đêm vua sai người lén bỏ
mười quan tiền trước cửa, nhưng trời vừa sáng đã
thấy ông xin vào bệ kiến, trên vai vác một túi tiền,
quỳ trước ngai vàng tâu:
37
- Tâu bệ hạ, không hiểu đêm qua, có ai đó bỏ
quên một túi tiền trước cửa nhà hạ thần. Hạ thần đã
hỏi hàng xóm, láng giềng mà không ai nhận. Vậy
xin mang số tiền đó nộp vào ngân khố.
Vua lắc đầu:
- Nếu không ai nhận, mà tiền lại ở ngay trước cửa
nhà ông, thì nó là của ông, việc gì phải tâu báo.
- Thưa bệ hạ, tiền này không phải do thần đổ
công sức ra làm, nên thần không dám nhận, xin cho
nộp vào ngân khố, sau này dùng để phát chẩn cho
người nghèo.
Nói đến đây, Trạng đặt túi tiền xuống, vái lạy
nhà vua rồi cáo lui.
Mạc Đĩnh Chi vừa đi khuất, vua Trần mỉm cười,
nói với quần thần:
- Quan Trạng quả là người quá ư chính trực,
liêm khiết.
Tương truyền, tướng mạo của Mạc Đĩnh Chi vô
cùng xấu xí: vừa lùn lại vừa đen, mồm rộng, mũi tẹt,
trán dô. Song lại rất thông minh, từ nhỏ đã nổi tiếng
thần đồng. Năm 1304, ông đi thi, bài làm của ông
hay hơn cả, nhưng vua thấy ông xấu xí, không
muốn để ông đỗ đầu. Ông biết ý, mới làm bài phú
Ngọc liên tỉnh (Hoa sen trong giếng ngọc), dâng vua,
để nói lên phẩm giá thanh cao và cũng là gửi gắm ý
chí của mình.
