44
năm 1352, làm quan đến chức Tri thẩm hình viện sự,
triều Trần. Ngay từ hồi còn nhỏ, Đào Sư Tích đã
được cha đón lên phủ Thiên Trường - là nơi ông
Đào Toàn Bân làm quan để dạy dỗ.
Từ hồi còn để tóc trái đào, Đào Sư Tích đã rất
thông minh, không những thế, cậu bé còn chịu khó
học hành. Đặc biệt, Sư Tích rất thích nghe những
câu chuyện kể của bà, của mẹ. Những câu chuyện
ấy đi vào tâm hồn ngây thơ của cậu, giúp cậu yêu
hơn quê hương mình - nơi có quán nước của cụ bà
hiền hậu dưới gốc cây đa toả bóng mát trước cổng
làng, có giếng nước trong mát, có lũy tre xanh đêm
ngày rì rào gọi đàn cò về làm tổ.
Những buổi được nghỉ học, Đào Sư Tích hay
chạy ra bến đò ở đầu làng. Đợi bằng được cô lái đò
tên Đông vãn khách ngồi nghỉ, là cậu sà vào đòi cô
kể chuyện cổ tích cho nghe. Cô Đông yêu trẻ, lại
thấy Sư Tích mặt mũi khôi ngô, tuấn tú, nên rất quý
mến. Hễ lúc nào rỗi là cô lại kể chuyện hoặc chơi
đùa với cậu bé.
Một hôm, cô bảo bé Tích:
- Nào cậu bé, hôm nay muốn nghe kể chuyện,
phải đối được câu này.
Sư Tích hớn hở nói:
- Vâng ạ! Cô ra vế đối đi. Cháu sẽ đối ngay.
Cô Đông ngẫm nghĩ một lát rồi đọc:
- Bến tịch mịch, thuyền tịch mịch, bé con nghe cổ tích.
45
Câu bé con nghe cổ tích vừa nói lên được sở thích
của cậu bé, lại vừa chỉ tên cậu bé trong đó (Tích).
Cậu bé chả cần phải nghĩ ngợi lâu, đọc ngay:
- Trời mênh mông, nước mênh mông, quân tử đợi đò
đông.
Câu đối rõ chỉnh, rõ hay. Cũng có tên cô lái đò
tên Đông, lại nói lên được cái bao la bát ngát của trời
đất và chí làm trai của người quân tử.
Cô lái đò và những người ngồi quanh đó đều
tấm tắc khen hay. Và không để Sư Tích phải đợi lâu,
cô cất giọng trầm ấm, kể cho cậu bé nghe những câu
từ chuyện ngày xửa, ngày xưa...
2. Không tin nhảm, không kiêng vía
Khoa Giáp Dần (1374), niên hiệu Long Khánh
thứ 2, đời vua Trần Duệ Tông, Đào Sư Tích đỗ
Trạng nguyên.
Vào ba kỳ thi Hương, thi Hội, thi Đình, ông đều
chiếm ngôi đầu bảng nên còn gọi là Tam nguyên.
Còn nhớ có lần đi thi Hội, vừa ra đến ngõ thì gặp
một cô gái. Cho là xúi quẩy, ông cau mày tỏ vẻ bực
tức, toan quay về. Cô gái thấy vậy, vội hỏi:
- Sao ông lại bực bội thế?
Ông đáp:
- Đi thi mà ra ngõ gặp gái, hỏi ai không bực? Đi
đâu mà sáng sớm đã đi không biết!
Cô gái bật cười khúc khích:
- Tưởng gì chứ! Đi thi là việc của ông, đi đường
