chưa bao giờ từng đoàn kết hay tự giác hơn trong giai đoạn được nhìn nhận
là Thời kỳ Khai sáng này. Những thành tựu mới về khoa học và triết học
bắt đầu thay thế những điều từng được đoan chắc về truyền thống và đức
tin đang bị rạn nứt của châu Âu. Sự tiến bộ nhanh chóng về trí tuệ trên
nhiều lĩnh vực – vật lý, hóa học, thiên văn học, lịch sử, khảo cổ học, vẽ bản
đồ, lý luận – thúc đẩy một tinh thần khai sáng thế tục mới cho rằng sự
khám phá tất cả các cơ chế tiềm tàng trong tự nhiên sẽ chỉ còn là vấn đề
thời gian. “Hệ thống thực sự của thế giới này đã được công nhận, phát triển
và hoàn thiện,” nhà bác học xuất chúng người Pháp Jean Le Rond
d’Alembert đã thể hiện tinh thần của thời đại khi viết những dòng sau vào
năm 1759:
Tóm lại, từ Trái đất tới sao Thổ, từ lịch sử các thiên thể tới lịch sử các
loài côn trùng, triết học tự nhiên đã được cách mạng hóa; và gần như tất
cả các lĩnh vực kiến thức khác đã khoác lên mình những hình thức mới…
Sự phát hiện và ứng dụng một phương pháp lập luận triết học mới, kiểu
nhiệt tình đi cùng với những khám phá, niềm vui sướng với những ý tưởng
mà cảnh tượng vũ trụ bao la tạo ra trong chúng ta, tất cả những nguyên
nhân này đã mang đến một sự sục sôi tâm trí sống động. Như một dòng
sông bị vỡ đập, nước tràn về mọi hướng, sự sục sôi này đã cuốn đi tất cả
mọi thứ cản đường nó với chút bạo lực.
Bản thân sự “sục sôi” này dựa trên một tinh thần phân tích mới và sự
kiểm nghiệm chặt chẽ tất cả các giả thuyết. Trong một nỗ lực được biến
thành biểu tượng bởi 28 tập Bách khoa Toàn thư mà d’Alembert đồng chủ
biên trong khoảng thời gian từ năm 1751 đến năm 1772, việc thăm dò và hệ
thống hóa tất cả các kiến thức cho thấy một vũ trụ phi thần thánh hóa mà
con người có thể nhận thức được với tư cách nhân vật trung tâm và là
người diễn giải vũ trụ. Denis Diderot – đồng nghiệp của d’Alembert – viết
rằng kiến thức phi thường sẽ được kết hợp với “nhiệt huyết vì lợi ích cao
nhất của loài người.” Sự hữu lý sẽ đối đầu với sự giả dối bằng những
“nguyên tắc cứng rắn [để] làm nền tảng cho những sự thật hoàn toàn ngược
lại,” theo đó “chúng ta sẽ có thể làm sụp đổ toàn bộ kiến trúc bảo thủ, lạc
