quan niệm thuần túy tái một tri thức cụ thể. Thực ra không có gì mâu thuẫn
trong tư tưởng của Kant: chỉ cần nhớ, đối với ông, quan niệm thuần túy, tức
phạm trù, đã được coi là những tri thức tiên thiên rồi, bởi vậy công việc của
diễn dịch thường được ông coi là "thâu gồm” (subsumer) những dự kiện
đúng như đã được xác định trước nơi những phạm trù.
Kant đã thú nhận và bảo trước rằng phần Diễn dịch này khó hiểu và
không tránh được những tối tăm
. Chúng tôi không dám nghĩ có thể giải
thích rõ hơn Kant, nhưng để giúp dễ hiểu, chúng ta có thể tóm tắt những ý
tưởng then chốt của ông về Diễn dịch siêu nghiệm như sau:
1) Trước hết là sự kiện hỗn mang của trực giác. Bản chất của trực giác là
hỗn mang. Ta có thể có ý niệm về sự hỗn mang này khi ta nhìn vạn vật với
đôi mắt gà gà ngủ: vạn vật có vẻ bất định và mung lung. Tại sao? Vì chúng
chưa được ta “thâu gồm”, chưa được trí năng ta “lãnh hội”. Bởi vậy Kant
viết: “Cái hỗn mang của những biểu tượng được ban cho ta nơi những trực
giác giác quan, vì giác quan ta có tính chất hoàn toàn thụ động. Còn như
khả năng liên kết cái hỗn mang đó thành một mối duy nhất thì không thể do
giác quan và không bao giờ ở tại trực giác giác quan”
. Có thể nói những
biểu tượng do giác quan ta thâu nhận từ nơi vạn vật cũng có tính chất hỗn
mang như chính nơi thiên nhiên: những biểu tượng này giống như những
đống vật liệu ngổn ngang của những ông chủ thầu, khi chưa được thực hiện
thành những công trình kiến thiết. Công việc kiến thiết, chính là cái Kant
gọi là “hành vi liên kết” (liaison; conjunction) và cũng gọi là “tổng hợp
thuần túy”.
2) “Hành vi liên kết biểu tượng cho tính chất nhất thể tổng hợp của cái
hỗn mang”
. Đây không phải là một nhất thể tự nhiên, nhưng là một nhất
thể do hành vi tổng hợp của trí năng, nên gọi là nhất thể tổng hợp. Nơi
khác, Kant giải thích tỉ mỉ như sau: “Chẳng hạn nhờ khả năng lãnh hội, tôi
có thể biến trực giác thường nghiệm của tôi về cái nhà thành một tri giác:
tôi phác họa hình cái nhà đó trên nền của không gian và thời gian, đúng như
tính chất nhất thể tổng hợp của cái hỗn mang nơi không gian. Nếu tôi tạm
gạt bỏ một bên cái mô thức của không gian, tôi sẽ thấy cái nhất thể tổng
