hợp kia bắt nguồn nơi trí năng, tức nơi phạm trù lượng tính (nhất thể)”
Nói cách khác, trước khi ta có tri giác về cái nhà, thì trí năng tôi phải duy
nhất hóa những biểu tượng hỗn mang ta thâu nhận được về nó nơi giác quan
ta và sự duy nhất hóa này làm nên hình ảnh duy nhất của cái nhà: chính trí
năng đã thực hiện sự duy nhất hóa này bằng phạm trù “nhất thể” của lượng
tính. Nhân đó Kant đã viết: “Bởi vậy cần phải có tổng hợp mới có thể có tri
giác, và mọi tổng hợp đều chịu quyền các phạm trù: vì kinh nghiệm là tri
thức dệt bằng nhiều tri giác liên kết với nhau, nên các phạm trù được coi là
những điều kiện để ta có thể có kinh nghiệm, và chúng có giá trị tiên thiên
đối với tất cả các đối tượng của kinh nghiệm con người”
.
3) Đến đây ta đã hiểu vai trò tối cao của các phạm trù trong công việc tri
thức theo cách giải nghĩa của Kant. Phạm trù là cái đứng thâu gồm những
biểu tượng hỗn mang lại thành một đối tượng duy nhất cho tri thức. Hiểu
thế rồi ta mới thấy câu sau đây của Kant ý nghĩa chừng nào: “Cái hỗn mang
nơi các trực giác nhất thiết phải chịu quyền các phạm trù”
. Và nhất là
câu sắt đá sau đây của Kant: “Các phạm trù là những quan niệm đứng thảo
ra những định luật tiên thiên cho các hiện tượng, tức cũng là cho vũ trụ xét
như vũ trụ là toàn thể các hiện tượng”
. Tất nhiên phải hiểu vũ trụ đây là
vũ trụ hiện tượng, vũ trụ mà ta tri thức bằng trí năng và cảm giác ta, cho
nên Kant mới gọi vũ trụ đây là tổng số những hiện tượng. Xem thế ta thấy
ông đề cao các phạm trù chừng nào!
Trên đây là phần nguyên tắc của Kant về Diễn dịch siêu nghiệm. Bây giờ
với những trình bày của ông về
“thông giác” (aperception), ta sẽ thấy ông nói đến phần thực hành của
diễn dịch.
Thông giác là gì? Thay vì đưa ra những định nghĩa, tốt hơn ta hãy xem
ông giải thích công việc của thông giác là gì. Vậy thông giác là hành vi tiếp
xúc của trí năng ta với ngoại vật, xét như hành vi đó là một cái gì để thống
nhất cái hỗn mang của cảm giác. Cái nhìn của ta luôn diễn ra trong không
gian và thời gian, chẳng hạn tôi nhìn cái nhà từ đầu này sang đầu kia, tôi
đọc một câu trên trang sách từ đầu dòng đến cuối dòng; tuy nhiên tôi coi đó
