sự ước muốn. Nay nghiên cứu về mục tiêu của hành động, được gọi là cứu
cánh của ước muốn”.
Triết lý có câu: “Con người bao giờ cũng hành động vì một mục tiêu".
Những mục tiêu, tức cứu cánh, cũng có ít là hai thứ: mục tiêu ở ngoài ta và
mục tiêu ở nơi ta. Mục tiêu ở ngoài ta có thể là lợi lộc, đặc quyền ưu đãi.
Còn mục tiêu ở nơi ta, cũng gọi là cứu cánh nơi mình (fìn en soi) là bản
chất tốt lành con người của ta. Đây là một điểm quan trọng đã được Kant
trình bày tỉ mỉ qua ba nguyên tắc sau đây: a) “Con người, và nói chung là
tất cả những hữu thể có lý trí, thì sinh hoạt như một cứu cánh tự thân chứ
không chỉ như một phương tiện để những ý chí khác sử dụng tùy sở thích”
. Danh từ quan trọng và hơi khó hiểu là “cứu cánh tự thần”: sao lại gọi
con người là một cứu cánh tự thân? Kant trả lời: vạn vật trong vũ trụ được
coi là mục tiêu bởi vì chúng đáp lại những nhu cầu của con người, cho nên
giả tỉ không có những ước muốn và nhu cầu ở nơi ta, thì những vật kia
không còn ý nghĩa gì nữa, và tất nhiên không thể coi là mục tiêu hay cứu
cánh nữa. Vậy tính chất mục tiêu của chúng lệ thuộc vào nhu cầu của ta,
nên không thể gọi đó là những cứu cánh tự thân. Đồng thời tính chất cứu
cánh của chúng là giả tỉ: một đồ chơi mà em bé Ba ham mê không rời tay,
nay em chết rồi, đồ chơi kia bị bỏ lăn lóc, không ai trong nhà muốn cầm và
những dứa bé trong xóm cũng không đứa nào thèm lấy. - Một đặc tính nữa
của sự vật là ta có thể tùy ý sử dụng nó, không bị một giới hạn nào bắt
buộc: do đấy chúng là những phương tiện cho ta dùng để giúp ta đạt tới
mục tiêu của ta. Ta không phải chịu trách nhiệm gì với chúng. Kant viết:
“Bởi vậy ta gọi các hữu thể đó là những sự vật, và gọi những hữu thể có lý
trí là những nhân vị bởi vì bản tính con người phân biệt họ khỏi những sự
vật kia và làm thành những cứu cánh tự thân, nghĩa là ta không được sử
dụng họ như những phương tiện mà thôi. Những hữu thể có lý trí này không
chỉ là những cứu cánh chủ quan, nghĩa là chỉ có do hành động ta và chỉ có
giá trị đối với ta, nhưng đó thực là những cứu cánh khách quan (fins
objectives), nghĩa là những hữu thể mà hiện hữu của chúng là chính cứu
cánh đó rồi, và chúng ta không có quyền thay cứu cánh đó bằng một cứu
