đích được Trời ban thưởng đời này hay đời sau. Và ông kết thúc về cái bảng
kê khai các nguyên tắc trên kia: “Như vậy tất cả các nguyên tắc đó đều có
tính chất thể và chúng tượng trưng cho toàn thể các nguyên tắc chất thể
chúng tỏ ra không có khả năng mang lại cho chúng ta cái quy luật tôi cao
của luân thường đạo lý. Vậy chỉ mình nguyên tắc thực hành hình thức
(principe pratique formel) của lý trí thuần túy, tức hình thức của quy luật
đạo đức phổ quát mới đáng gọi là nguyên tắc cao nhất và trực tiếp quyết
định cho ý chí ta: chỉ mình nguyên tắc này có khả năng ban bố những mệnh
lệnh nhất thiết, tức những quy luật thực hành buộc ta phải hành động”
.
B. QUAN NIỆM Tự TRỊ VÀ NHÂN CÁCH CON NGƯỜI.
Nhìn vào thực tế, chúng ta dễ bi quan như Kant khi thấy con người
thường tìm đủ lý để biện hộ cho hành vi của mình, và những lý do rất ít khi
là do đạo đức. Tại sao? “Tại vì lý trí con người sẵn sàng tìm cách nghỉ ngơi
cho đỡ mệt, bằng cách dựa trên chiếc gối của những (lý do vật chất) kia:
trong lúc mơ màng, lý trí ta thường bị những ảo ảnh lừa dối, và thay vì ôm
nàng Junon lý trí ta đã ôm một áng mây: lý trí đã thay thế đạo đức bằng một
thứ quái vật lai căn (monstre bâtard) kết thành bởi những bộ phận dị tính,
nhìn vào đó ta có thể nhận ra bất cứ cái gì ta muốn, trừ nhân đức”
Nhưng chúng ta không thể thất vọng về con người. Gần đây Camus, một
văn sĩ được coi là phản ảnh lương tâm thời đại đã nói trong con người có
nhiều cái để kính phục hơn là để nguyền rủa. Kant còn nghĩ tốt hơn thế: con
người có đủ căn bản tốt trong mình. Ý chí thuần túy không những là ánh
sáng và còn là sức thúc đẩy con người hành động theo nhân đức. Chỉ cần
con người gạt một bên những ảo ảnh sui nên do thị dục và tình cảm.
Nên nhớ chúng ta đang tìm hiểu ý nghĩa của tự do tích cực, tức tự do
quyết định, về điểm này Alquié đã tóm tắt phần nhập đề của Kant một cách
dễ hiểu trong một câu gọn ghẽ: “Đối với con người, ước muốn Không chỉ
có nghĩa là ước muốn đúng theo những luật lệ, nhưng còn là ước muốn cái
gì, ước muốn một cứu cánh”
. Chúng ta đã nghiên cứu đầy đủ về
“những luật lệ của ước muốn” khi tìm hiểu những lý do và nguyên tắc của
