đức khi họ tháo vát tìm ra những giải pháp vá víu, cũng như trên kia học đã
đưa ra những nguyên tắc đạo đức lai căn quái đản. Kant nói đến hai học
phái Epicure và Khắc kỷ của triết Hy Lạp và ám chỉ những người chủ
trương “triết lý ánh ánh sáng” ở thời ông. Những người theo thuyết Epicure
đã không biết có Trời: họ đã giản lược con người thành một con vật chỉ biết
tìm hạnh phúc cảm giác ở trần gian này. “Họ đã dựa vào một nguyên tắc
đạo đức sai lầm là hạnh phúc: mỗi người có thể lấy xu hướng của mình làm
tôn chỉ hành động cho mình. Nhân đó họ tỏ ra hợp lý với chính mình họ khi
hạ thấp sự thiện toàn hảo của con người cho hợp với sự thấp kém của
nguyên tắc đạo đức đã đưa ra: hạnh phúc họ theo đuổi là một thứ hạnh phúc
khá tồi tàn do sự điều chỉnh các xu hướng một cách khôn ngoan”
. Phái
Khắc kỷ cũng không hơn gì lắm: họ đặt hạnh phúc con người nơi nhân đức,
nghĩa là một sự tự chế tột bậc. Nhưng họ vừa nâng cao con người lên bậc
thánh hiền, đề cao người nhân đức như một vị thần linh, họ vừa ý thức rằng
đó là một ảo vọng, thành thử người hiền của phái Khắc kỷ chỉ nhìn vào quy
luật thuần túy để sống một cách lửng lơ giữa trời và đất, bởi vì họ không
dám nhìn vào thực tại. Chúng ta biết sau này Hegel đã chỉ trích thuyết Khắc
kỷ một cách gắt gao, gọi họ là những thứ thánh không có đất đứng, bởi vì
họ vừa nắm khư khư lý tưởng người thánh hiền, vừa biết rằng không thể
thực hiện lý tưởng đó nơi trần gian.
Xuyên qua hai phái Epicure và Khắc kỷ, những phê bình của Kant cũng
nhắm những thuyết thời mới cho rằng con người có thể thực hiện hạnh phúc
hoàn toàn mà không cần Thượng Đế. Giải thích tư tưởng đó, Alquié viết:
“Nếu có những người tưởng rằng con người không cần Thượng Đế, thì chỉ
vì họ có những ý tưởng sai lầm hoặc về bản chất đạo đức, hoặc về thiên
nhiên. Họ hạ thấp đạo đức xuống và cho rằng hễ con người đạt được hạnh
phúc bản thân là quá đủ rồi; làm thế họ đã hoàn toàn bỏ quên cái chiều sâu
căn bản của con người, đó là phương diện đạo đức. Những người khác lại
đề cao Thiên nhiên: họ nghĩ rằng ở cuối cái chuỗi những hiện tượng kia,
chúng ta sẽ gặp một nhân loại tốt lành hơn và hạnh phúc hơn. Trái lại, nếu
ta ý thức đạo đức là gì, và thiên nhiên là gì, chắc ta sẽ cảm thấy một sự xé
