vậy ta không thể dùng kinh nghiệm ta có về vạn vật để làm chiếc cầu đi lên
tới Ngài. b) Kant dự tính xây khoa Siêu hỉnh học của ông trên căn bản nào?
Trước hết ông đưa ra nhận định này: con người là một hữu thể có lý trí sinh
hoạt trong thiên nhiên, mọi hành vi của con người đều vừa chịu sự chi phối
của luật thiên nhiên tất định (vì hành vi con người ở trong thế giới hiện
tượng), vừa chịu sự quyết định tự do của con người (xét như con người là
một chủ thể tự do, có lý trí). Lý trí con người không có quyền sai khiến các
luật thiên nhiên theo sở thích của mình: như vậy các luật thiên nhiên được
hoàn toàn bảo đảm, và hành vi của con người phải lựa theo các luật thiên
nhiên đó trong sinh hoạt của mình. Tuy nhiên con người có thể đặt hay
không đặt những điều kiện cho các lực lượng thiên nhiên hoạt động, có thể
làm hay không làm những việc mà mình đã dự trù thấy những hậu quả
.
Con người tự do và biết mình tự do trong các hành vi cũng như trong cả
cuộc sống. Con người không sinh hoạt một cách tất định như các vật thể vật
lý và các loài động vật khác. Dù muốn dù không, con người thấy mình phải
quyết định và chịu trách nhiệm về những quyết định trong cuộc đời. Con
vật không cảm thấy bơ vơ và không bao giờ khổ tâm vì những lưỡng lự, vì
con vật sống theo bản năng tất định. Con người có muốn sống như thế cũng
không được, vì sẽ cảm thấy như thế chưa đầy đủ với chức vụ làm người.
Con người không cảm thấy thỏa mãn trong thế giới của cảm giác: “Lý trí
không tìm thấy thỏa mãn trong những quan niệm và những định luật của trí
năng là những cái được coi là đủ dùng trong lãnh vực thế giới khả giác”
Tại sao không thỏa mãn? Tại vì con người không thể không tự đặt cho mình
những câu hỏi siêu hình: “Hơn các khoa học khác, khoa Siêu hình học đã
được thiên nhiên đặt ở trong ta, và không nên coi đó là kết quả của một lựa
chọn tùy thích hoặc một gia tăng ngoại lệ của kinh nghiệm”
. Như vậy
con người có bản chất siêu hình, và con người chỉ hoàn toàn thỏa mãn khi
giải quyết ổn thỏa những vấn đề siêu hình mà không ai tránh nổi. Nếu chỉ
dừng nơi thế giới hiện tượng, con người cảm thấy hụt mất một cái gì vô
cùng quan trọng, tức căn nguyên khả dĩ mang lại lời giải đáp cho những
thắc mắc của lý trí. Thắc mắc căn bản nhất của con người là tìm ra nguyên
