đồng xu để mua dụng cụ và sách. Thiếu các dụng cụ đồ nghê và sách - đối
với tôi không còn là cuộc sống.
Khi mọi người ngủ - tôi học hỏi theo sách. Khi mọi người nghỉ ngơi -
tôi học hỏi trong sách. Vật lý, toán học, hóa học - đó là lãnh địa của tôi!
Không có những môn đó liệu tôi đã làm được gì nào? Không có việc tự
học, không hiểu tôi đã sống ra sao? Các ngài giáo sư và các ngài viện sĩ hàn
lâm từ trên cao đọc các công trình của tôi một cách hạ cố, - điêu này tôi
biết. Thôi thì mặc họ, tôi chẳng phật lòng. Tôi không hơi đâu mà phật lòng
phật dạ.
Điều quan trọng nhất trong đời là làm cái công việc yêu quý của mình.
Còn việc tôi thiếu bằng đại học làm cho người nào đó bối rối, thì tôi chẳng
có cách nào giúp họ. Phải, tôi là kẻ tự học. Thế ông có biết từ đó là thế nào
không?... Đề nghị ông ghi vào và nhất thiết loan báo cho độc giả tờ báo của
ông biết vê từ đó: "Kẻ tự học” - một từ Nga. Nó chỉ có một nghĩa, anh tự
học ở bản thân anh, anh tự dạy bản thân anh. Nhưng trong việc này có
người lại quên một điều là: không thể tự học ở bản thân anh, tự dạy ở bản
thân anh mà thiếu sự hỗ trợ của sách vở.
Trong sách vở có biết bao nhiêu là kiến thức? Cuốn sách vô giá biết
chừng nào. Trong đó có biết bao nhiêu điều khôn ngoan mà loài người đã
tích lũy được? Không thể phủ nhận rằng, được học ở các trường đại học là
rất tốt, nhưng nếu như không có điều kiện được học? Nếu như hoàn cảnh
nó như vậy? Khi đó chỉ còn một lối thoát là mau mau tìm đến sách. Và mặc
cho thiên hạ gọi anh là kẻ tự học. Điều đó không có gì đáng phật lòng. Chỉ
cần sao tự anh không rơi vào số những thằng ngốc... Anh chàng phóng viên
lia ngọn bút chì trên mặt giấy với hết tốc độ có thể có của mình...
-----
[5] Năm 1879, Xiôncốpxki dự kỳ thi lấy bằng giáo viên và từ năm
1880 dạy toán học, và vật lý ở trường chuyên nghiệp quận Pôrôpxki thuộc
