vụ toàn quyền Robin cho phi cơ ném bom làng Cổ Am, đã gây cho các báo
cách mạng Pháp ngữ ở Hà Nội và Saigon một luồng dư luận vô cùng phẩn
nộ. Các báo ấy công kích kịch liệt sự trả thù vô nhân đạo của “ bọn thực
dân “ cầm dùi cui” (des colonialistes à la trique) theo danh từ rất thông
dụng thời bấy giờ.
Ðọc những tờ báo đó, những người trí thức, và đám sinh viên học sinh “ có
đầu óc cách mạng” đều khoái vô cùng. Nhưng không phải là ai cũng đọc.
Ðại đa số đồng bào không biết, hoặc không thông thạo tiếng Pháp không
đọc được, đó là lẽ dĩ nhiên và điều thiệt thòi rất lớn. Nhưng ngay trong đám
trí thức và công chức, mà học lực từ bằng diplôme (thành chung) trở lên
nghĩa là đã đọc và nói được tiếng Pháp lưu loát lắm cũng chỉ có số rất ít,
trong một trăm người hoạ may có 1 người, đọc các tở báo cách mạng bằng
Pháp ngữ hoặc nếu có đọc cũng chỉ đọc lén mà thôi. Vì họ sợ “ quan Tây,
quan thầy Pháp lang Sa “. Nhà Nước Ðại Pháp để ý đến họ, hoặc bắt bớ,
giam cầm, tù đày khổ sở.
Một tuần báo Việt Ngữ bán chạy nhất lúc bấy giờ và có uy tín nhất, không
những riêng ở Saigon, Lục tỉnh mà cả Trung kỳ, Bắc kỳ nữa (như ở Hà Nội
có rất nhiều gia đình mua cả năm) là tờ Phụ Nữ Tân Văn của một bà triệu
phú người Nam, có cửa hàng tơ lụa lớn nhất ở Saigon, tên là bà Nguyễn
Đức Nhuận và chủ bút là ông Phan Khôi. Ngoài bìa in màu, có hình vẻ ba
thiếu phụ Nam, Trung, Bắc, đầu tóc riêng biệt theo mỗi địa phương, nhưng
ngồi sát nhau ra chiều chị em thân ái lắm. Dưới hình có ghi hai câu thơ đầy
ý nghĩa :
Phấn son tô điểm sơn hà
Làm cho rõ mặt đàn bà nước Nam
Tuấn thuộc lòng hai câu châm ngôn bằng thơ ấy, mỗi tuần đúng vào sáng
thứ Hai là chàng nhận được tập báo ấy do một người bạn gái ở Saigon gửi
tặng. Hai câu châm ngôn rất mới mẻ và rất hấp dẫn kia tỏ rõ lập trường ái
quốc của tờ tuần báo duyên dáng độc nhất của Nam Kỳ. Ông chủ bút Phan
Khôi là một tay văn học cừ khôi nhất ở Saigon lúc bấy giờ. Thế mà tuần
báo ấy không hề có một bài nào phản đối việc toàn quyền Robin cho máy
bay ném bom dã man xuống làng Cổ Am.
