TUẤN, CHÀNG TRAI ĐẤT VIỆT - Trang 411

- Anh đừng nghi oan cho tui chứ. Tôi đâu có làm agent de sureté cho Tây.
Lúc nãy tôi đến là định hỏi anh có được mandat ở nhà gửi ra chưa, nếu có
thì cho tui mượn tạm 5 đồng để trả tiền trọ. Nhưng tôi thấy các anh bận
việc, tôi đi về, thế thôi. Tôi thề với các anh rằng tôi không làm điềm chỉ
cho Tây đâu.
Tuấn bảo :
- Mi cần tiền thiệt không ?
- Thiệt. Tui định đến mượn anh 5 đồng.
- 5 đồng đây, mầy cút đi.
Tuấn lấy 5 đồng đưa cho thằng khốn nạn, nó cảm ơn rồi ra đi.
Tuấn theo dõi dư luận của một số báo chí Pháp ngữ ở Hà Nội (L’Echo
Annamite, La Tribune Indochinois, La Jeune Indochine) công kích kịch liệt
viên toàn quyền René Robin về vụ y ra lệnh cho máy bay ném bom làng Cổ
Am, nơi mà bị tình nghi dung dưõng tàn quân Việt Nam Quốc Dân Ðảng.
Ở Hà Nội không có tiệm sách nào bán báo Saigon, Tuấn cùng với một
nhóm bạn thân toàn là sinh viên học sinh nghèo, góp tiền gởi vô Saigon
mua năm các tờ báo cách mạng của người “ Annam “ hầu hết là viết bằng
chữ Pháp, như tờ La Lutte của Tạ Thu Thâu (đệ tứ quốc tế), La Jeune
Indochine của Vũ Đình Duy (Phục Quốc hội), La Tribune Indochinois của
Bùi Quang Chiêu (thủ lãnh đảng Lập Hiến Ðông Dương). L’Écho
Annamite của Nguyễn Phan Long (đảng Lập Hiến Ðông Dương), Parti
constitutionnaliste Indochinois v.v…
Ðiều đó không có gì lạ đối với tình thế lúc bấy giờ. Vì báo viết bằng Pháp
Ngữ, dù là của người An nam do người An nam làm chủ nhiệm, cũng được
theo chế độ tự do của báo chí Pháp. Còn báo chí Annam dù là xuất bản ở
Saigon và Nam kỳ, là thuộc địa Pháp, cũng phải theo một chế độ riêng, bị
hạn chế và bị chính quyền thuộc địa bóp chẹt.
Cho nên những tờ báo cách mạng ở Hà Nội (rất ít) ở Huế (không có) đặc
biệt nhiều nhất ở Saigon, đều viết bằng tiếng Pháp, và theo qui chế báo chí
Pháp quốc cộng hòa : tự do báo chí, tự do ngôn luận, y như các báo ở bên
Pháp vậy.
Vụ đưa lên đoạn đầu đài mười ba nhà liệt sĩ VNQDÐ ở Yên Bái cũng như