con trai vẫn không giảm sút, kể cả khi ông lo lắng về hành vi của hắn và sợ -
một cách sai lầm - hắn làm lão phá sản.
Chúng ta bắt gặp hai ông già tương tự như vậy trong vở Adelphes. Déméa có
hai con trai; gửi gắm một đứa cho người anh trai độc thân là Micion. Micion là
người hết sức độ lượng và tốt bụng, yêu thương và hiểu lớp trẻ. Vì vậy, ông
được cậu con nuôi quý trọng và mọi người yêu mến. Déméa, khe khắt đối với
những người khác như đối với bản thân mình, hành hạ đứa con trai và bị con trai
chống lại. Cuối cùng, lão hiểu ra và thay đổi tính tình: “Ta cũng vậy, ta muốn
được con cái yêu thương”. Trong Phromion, Démiphon, ông bố của nhân vật
chính, là một kẻ độc đoán và hay cáu giận. Lão nổi cơn lôi đình khi được biết
con trai kết hôn trong khi mình vắng mặt. Lão muốn bắt con từ hôn.
Có đầu óc sư phạm hơn Plaute, Térence hướng dẫn các bậc cha mẹ nên xử sự
thế nào nếu muốn làm cho con cái và bản thân mình hạnh phúc. Ông tìm cách
chế giễu người già hơn là đề phòng họ. Từ các vở kịch của ông, có thể kết luận
rằng lớp trẻ khó có thể chấp nhận một thứ quyền lực mà sức ép của dư luận cũng
muốn hạn chế.
Điều đáng lưu ý là những đặc quyền, đặc lợi của người già giảm bớt rồi bị
tiêu diệt với sự suy tàn của chính thể đầu sỏ. Từ thời anh em Gracchus, không
còn đa số trong chính phủ vững chãi mà chỉ có những đa số liên minh. Sự thất
bại của cải cách ruộng đất
và của cải cách Italia
Cuộc chinh phục La Mã cuối cùng kéo theo sự phân hủy chính trị và xã hội.
Trong thời kỳ rối ren này, quyền lực của Viện nguyên lão chuyển dần vào tay
giới quân nhân, tức là những người trẻ tuổi. Các thẩm phán thoát khỏi quyền lực
của hội đồng cố vấn. Một khi quyền lực cá nhân được thiết lập, thì ảnh hưởng
của Viện nguyên lão chỉ có thể giảm sút. Hoàng đế, tuổi còn trẻ, trên thực tế,
lãnh đạo một mình, không có sự tham gia của Viện. Viện bị mất các chức năng
chính trị và hành chính. Khoảng năm 271, Viện cũng bị mất luôn các đặc quyền
về tài chính và tiền tệ. Đồng thời, quyền lực của pater familias cũng giảm bớt.
Quyền về con người không còn đồng hóa với quyền đối với sự vật. Việc thi hành
quyền sống, quyền chết bị coi là một tội giết người. Người ta mặc nhiên giải
phóng người nô lệ lớn tuổi hay tàn tật bị chủ bỏ rơi.
Cần đọc cuốn De Senectute của Cicéron theo phương hướng này. Ở tuổi 63,
ông biên soạn một bản biện luận bênh vực tuổi già để chứng minh rằng quyền
lực của Viện nguyên lão từ lâu đã bị lung lay, nay phải được củng cố. Vào thời
kỳ ông sáng tác, giới quý tộc và giàu có chỉ còn nghĩ tới hoan lạc và tham vọng;
