có thể áp dụng cùng lập luận này cho những hệ lớn hơn, chẳng hạn như dải
Ngân Hà của chúng ta, nơi các sao di chuyển theo quỹ đạo tương ứng với
lực hấp dẫn từ mọi sao khác, hay áp dụng trong cụm thiên hà, nơi mỗi thiên
hà cũng sẽ cảm nhận lực hấp dẫn từ mọi thiên hà khác. Trên tinh thần ấy,
giữa trang sổ tay ghi chép công thức, Einstein viết một đoạn văn vần như
sau để tỏ lòng tôn kính Isaac Newton (bản gốc tiếng Đức nghe có âm hưởng
hơn):
Ngước nhìn trời cao ta sẽ thấy
Suy nghĩ bậc thầy đến ngay đây
Mỗi ngôi sao thuận theo Newton tính
Mà lặng im di chuyển đúng lộ trình.
Khi kiểm tra cụm Coma, như Zwicky đã thực hiện trong những năm
1930, chúng tôi phát hiện rằng các thiên hà thành viên đều di chuyển nhanh
hơn vận tốc thoát ly của cụm. Cụm này vì thế lẽ ra phải thấm thoắt tản mác
sau vài trăm triệu năm, chẳng chừa lại được bao nhiêu dấu vết của cái tổ ong
từng tồn tại, chứ đừng nói đến một tỉ năm trôi qua. Thế mà nó lại hơn mười
tỉ năm tuổi rồi, gần bằng số tuổi của vũ trụ ấy chứ. Từ đây sinh ra một bí ẩn
chưa có lời giải dài lâu nhất tính đến nay trong ngành vật lý thiên văn.
Qua hàng thập kỷ sau công trình của Zwicky, các cụm thiên hà khác
cũng bộc lộ cùng một vấn đề, do đó không thể quy rằng Coma là trường hợp
dị biệt. Vậy ta phải quy trách nhiệm cho ai hay cái gì? Newton ư? Tôi không
nghĩ thế, không phải bây giờ. Lý thuyết của ông đã được kiểm nghiệm trong
250 năm và vượt qua mọi bài kiểm tra. Einstein ư? Không. Lực hấp dẫn
đáng gờm của các cụm thiên hà vẫn không đủ cao để buộc phải đánh đổ toàn
bộ thuyết tương đối tổng quát của Einstein, một lý thuyết vừa mới được hai
mươi tuổi tại thời điểm khi Zwicky thực hiện nghiên cứu của mình. Có lẽ
“khối lượng bị thiếu” cần để kết nối các thiên hà của cụm Coma quả có tồn
tại, nhưng trong một dạng thức vô hình mà ta chưa biết được. Ngày này,
chúng ta đồng thuận về biệt danh “vật chất tối”, không nhắc gì đến phần nào
