TRUY TÌM CĂN NGUYÊN THỊNH
VƯỢNG
Tại sao có những quốc gia giàu có, thậm chí là rất giàu có, trong khi có
những quốc gia nghèo đói, thậm chí là rất nghèo đói? Để trả lời cho câu hỏi
này, hai tác giả Daron Acemoglu và James S. Robinson đã dẫn dắt người
đọc tham gia chuyến hành trình xuyên không gian và thời gian đến với
những quốc gia, những nền văn minh tự cổ chí kim, từ các đế chế của quá
khứ như Aztec, Inca, Maya, La Mã, Venice... cho đến các quốc gia đương
đại như Mỹ, Anh, Châu Âu, Zimbabwe, Congo, Triều Tiên...
Với lượng thông tin dồi dào, kiến thức uyên bác và những phân tích sắc
sảo, các tác giả lần lượt điểm lại và phản bác các lý thuyết phổ biến hiện tại
về sự phồn vinh của một quốc gia. Liệu có phải một quốc gia chìm đắm
trong đói nghèo là vì vị trí địa lý của nước đó không (Thuyết địa lý)? Hay
các yếu tố văn hóa như tôn giáo, tính cách dân tộc, giá trị đạo đức xã hội
.v..v. đã quyết định số phận đất nước như thế (Thuyết văn hóa)? Hay chỉ vì
giới lãnh đạo không biết phải làm gì để đưa đất nước đi lên (Thuyết vô
minh)? Câu trả lời của tác giả là rất dứt khoát: tất cả đều không phải.
Tập trung vào đối tượng nghiên cứu là các thể chế, cơ cấu tổ chức quốc gia,
các tác giả đã tóm lược tất cả các thể chế của các quốc gia, bất kể khu vực
nào, thời đại nào, ý thức hệ nào vào chỉ 2 loại: thể chế chiếm đoạt và thể
chế dung hợp.
Thể chế chiếm đoạt (extractive institution) là một hệ thống tổ chức xã hội
được giới lãnh đạo thiết kế nhằm mục đích chiếm đoạt thành quả lao động
của người dân bằng cách tước đoạt quyền sở hữu của người dân, cấm đoán
hoạt động kinh tế tư nhân, thu tóm quyền lực chính trị, loại bỏ các quyền tự
do cá nhân, giáo dục nhằm mục đích tạo ra người tuân phục. Trong thể chế
chiếm đoạt, chỉ nhà độc tài hay giới lãnh đạo là trở nên giàu có vô hạn vì đã
chiếm đoạt được hầu hết thành quả lao động của người dân, còn phần lớn
