VIỆT NAM MÁU LỬA QUÊ HƯƠNG TÔI - Trang 1098

vùng đất nghèo nàn. Quảng Bình, Quảng Trị lại là những tỉnh đứng đầu
ngọn sóng đối nghịch trong cuộc chiến tranh Nam-Bắc nên đã hứng chịu
những thảm họa vô cùng tàn khốc, những chết chóc và tang thương không
tưởng tượng được. Những trận ác chiến kinh hồn tại Cồn Tiên, Khe Sanh,
Cổ Thành Quảng Trị và tại đoạn đường Quốc lộ số 1 (còn được gọi là “Đại
lộ kinh hoàng”) đã được ghi vào quân sử. Dòng sông Bến Hải chia đôi Quốc
Cộng cũng như dòng sông Gianh phân chia ranh giới hai nhà Trịnh-Nguyễn
xưa kia đều đã đi vào lịch sử dân tộc, cũng như sau này chiến khu Ba Lòng
của đảng Đại Việt chống nhà Ngô, cũng như ngôi nhà thờ La Vang được nhà
Ngô tôn vinh là “Pháo Đài Tinh Thần Quốc Gia” đều là những địa danh bi
đát khắc sâu vào tâm trí người dân Quảng Trị.
Quảng Trị không có những danh lam thắng cảnh đặc biệt như Quảng Bình
nhưng sông núi Quảng Trị thì lại để cho đời những vần thi ca diễm tình làm
rơi nước mắt những người đa lụy: hai châu Ô, Lý với mối tình bẽ bàng của
nàng công chúa Huyền Trân, truông nhà Hồ với tâm sự ngổn ngang của một
nho sinh xứ Nghệ, cầu Ái Tử với tầm lòng son sắt chung thủy của người
sương phụ ngày đêm bồng con đứng đợi chồng về lúc bóng xế trăng lu.
Lại có ai ngờ một mối tình thôn dã ngang trái nơi “Cây Đa bến Cộ” ở bờ
sông Ô Lâu của Quảng Trị quê mùa lại có thể làm rung động tâm hồn nhà
thơ Nguyễn Bính để thi sĩ lưu lại cho đời những vần điệu lâm ly: “Cô lái đò
đưa người khách tình sang sông. Xuân đến Xuân đi đã ba lần mà chàng
không trở lại. Cô đành bỏ thuyền, bỏ lái, bỏ dòng sông, bỏ lời thề xưa ước
cũ ra đi lấy chồng”. (Thơ của thi sĩ Nguyễn Bính đã được phổ thành nhạc).
Sở dĩ tôi nhắc đến Quảng Trị với xúc động vì vùng đất quê hương này trong
thời cận đại đã sinh ra những nhân vật chính trị từng làm chao nghiêng đất
nước hay những nhà tu hành mà tên tuổi được ghi lại nghìn thu. Quảng Trị
có ông Nguyễn Hữu Bài làm Thượng Thư đầu triều, một thứ Phó vương
từng làm tay sai cho Hội Truyền Giáo Hải Ngoại Pháp và Thực dân đô hộ.
Quảng Trị lại có Lê Duẩn, Tổng bí thư đảng Cộng Sản nước Cộng Hòa Xã
hội Chủ Nghĩa Việt Nam làm công cụ cho Đệ Tam Quốc Tê. Nhưng ngược
lại Quảng Trị cũng có những bậc tu hành đạo cao đức trọng như Hòa
Thượng Thích Trí Thủ và Giám mục Lê Hữu Từ. Tên tuổi và sự nghiệp của