Đành hẹn cùng nhau kiếp lai sinh!
(ghi chú: Bài thơ dài của Xuân Tùng tặng tôi đã được hai đồng chí Việt
Nam Quốc Dân Đảng của anh là cụ Trần Trọng Sanh và cụ Cung Trầm Vấn
ở Mỹ phụ họa).
Than ôi! Giấc mộng lớn chưa thành, cuộc chiến đấu còn dang dở mà anh
đành bỏ đi để hẹn với non sông trong một kiếp khác. Lời thơ của anh đúng
là lời trăn trối, lời từ biệt để mãi mãi ra đi. Anh nhờ gió gửi lời nhắn với quê
hương, nhờ trăng soi tỏ lòng chung thủy, nhưng cả cuộc đời đấu tranh của
anh rõ ràng đã là tấm gương thủy chung vàng đá sắt son với dân tộc quê
hương rồi.
Nhớ lại từ sau cuộc cách mạng Tân Hợi của Tàu năm 1911, những tư tưởng
dân chủ, dân quyền dần dần được du nhập vào Việt Nam. Nền văn minh Tây
phương cũng ảnh hưởng đến tình trạng xã hội, kinh tế nước ta nên các nhà
cách mạng của thời đại đó trong công cuộc đấu tranh giải phóng xứ sở đã tổ
chức đoàn thể khoa học hơn, nêu lên những mục tiêu rõ rệt hơn và được giới
thanh niên tham gia đông đảo hơn. Trong số các đoàn thể cách mạng lúc bấy
giờ thì Việt Nam Quốc Dân Đảng là đảng cách mạng đầu tiên trong nước có
tổ chức quy mô hơn cả. Thành hình vào năm 1927 tại Bắc Việt, Đảng phát
triển mau chóng vào Trung và Nam nhưng lại bị thực dân Pháp khủng bố dã
man nhất cho nên năm 1930, vì vụ ám sát người Tây mộ phu đồn điền là
Bazin mà đảng bị Pháp khủng bố đến nỗi gần như bị tan rã. Những lãnh tụ
của đảng là Nguyễn Thái Học, Nguyễn Khắc Nhu bèn thực hiện một cuộc
bạo động Tổng khởi nghĩa toàn hạt Bắc Kỳ để cướp chính quyền. Nhưng
mưu sự tại nhân mà thành sự tại thiên, cuộc khởi nghĩa thất bại, đảng trưởng
Nguyễn Thái Học và 12 vị anh hùng lên đoạn đầu đài đền nợ nước, rất đông
đồng chí của ông bị Tây giam cầm, sát hại. Trong số những người bị lưu
đày ra Côn Đảo này có anh Xuân Tùng.
Sau mấy năm trời khổ sai nhọc nhằn nơi Côn Đảo, anh được trả tự do và trở
về làng cũ. Nhưng chí vẫn không sờn và lòng không bao giờ nản, nên anh
lại cùng với nhiều đồng chí khác củng cố lại tổ chức Đảng để tiếp tục cuộc
