VIỆT NAM MÁU LỬA QUÊ HƯƠNG TÔI - Trang 902

Nếu đứng trên sử quan Thiên Chúa giáo thì định mệnh đó được hiểu là ý
Chúa, và cái chết của ông Diệm là kết quả chung quyết của những từ khước
các dịp thử thách mà trước đó Chúa đã cho ông. Ý Chúa đã muốn thế nên
kết quả phải là thế. Cát bụi lại trở về cát bụi!
Giáo lý đạo Phật nhìn cái chết của riêng ông Diệm một cách khác.
Cái chết thê thảm và tủi nhục đó chỉ là kết quả tổng hợp của những nhân
duyên và nghiệp chướng triền miên, một phần từ nhiều kiếp nhưng đặc biệt
là do trong kiếp này gây ra. Những cộng nghiệp và trợ duyên tác động
chung quanh chỉ làm sâu sắc hơn bản chất những việc làm của ông trong đời
này mà thôi. Ông đã tự do làm chủ đời ông thì ông phải hoàn toàn chịu trách
nhiệm về những hệ quả của nó. Nhưng cũng trong ánh sáng của giáo lý đạo
Phật thì chết là giải thoát, chết là trở về với một đời sống mới trong một
“thân tứ đại” mới. Thân xác vốn được cấu tạo bởi những tế bào vô ngã và
vô thường, chỉ một hơi thở mong manh là trở thành “nhất điểm hồng trần”.
Do đó, cái chết của ông Diệm trong quan điểm Phật giáo dù gọi ông là Tổng
thống hay là bạo chúa, xem ông là “lãnh tụ anh minh” hay “tội đồ dân tộc”,
cũng có giá trị như cái chết của bất kỳ một người bình thường khác mà thôi.
Có khác chăng là trong chiều dài lịch sử và trong chiều rộng nhân thế, ông
đã để lại tủi nhục và đau buồn cho một số người nào đó trong một khoảng
thời gian nào đó.
Riêng đối với tôi, tuy cái chết của ông Diệm lúc bấy giờ có làm bàng hoàng
và đem lại cho tôi một mối suy tư sâu đậm, nhưng cuộc cách mạng thành
công lại đã cho tôi một niềm vinh dự vô cùng lớn lao.
Nói về việc tôi tham dự vào cách mạng lật đổ chế độ Diệm, giáo sư Nguyễn
Ngọc Huy đã viết:
Tình hình phe dự mưu đảo chánh hết sức phức tạp. Có rất nhiều tổ chức
chống đối nhà Ngô.
Một số người đã từng theo Diệm từ trước khi Diệm nắm chính quyền năm
1954 và đã từng đóng góp một vai trò tích cực trong việc củng cố chế độ
nhà Ngô lúc mới bắt đầu. Nhưng họ dần dần trở thành đối lập vì bất mãn
với thái độ vợ chồng Nhu và vì họ thấy rõ cái mối nguy hại của chính sách
nhà Ngô. Nhóm này gồm một số người dân sự và quân sự. Những người nổi