Giai cấp tư sản Việt Nam trái lại ra đời chậm hơn. Trong những năm đầu
của thế kỷ, mới chỉ có vài khâu quan trọng. Xã hội Việt Nam truyền thống
cản trở sự phát triển của một giai cấp thương nhân gọi là đáng kể. Đối với
các hoạt động thương mại, người Pháp thích làm ăn với các thương gia
Trung Quốc hơn. Tuy nhiên, một số nhân viên thừa hành của các Công ty
Pháp dần dần giàu lên tạo thành hạt nhân đầu tiên của giai cấp tư sản mại
bản. Những phần tử tư sản Việt Nam thử cố gắng dựng lên một vài doanh
nghiệp đều bị nản chí ngay hoặc bị phá sản do những biện pháp của chính
quyền. Giai cấp tư sản Việt Nam mới ra đời đã bị đẩy sang lĩnh vực bóc lột
địa tô và cho vay nặng lãi và chỉ có thể là một giai cấp tư sản ''còi cọc''.
Những thành phố mới bắt đầu xuất hiện ngay trên địa điểm của những
trung tâm hành chính cũ: Hà Nội, Nam Định hoặc các cảng: Sài Gòn, Hải
Phòng, Đà Nẵng. Tại các thành phố đó bắt đầu xuất hiện những nhân tố của
một cuộc sống mới; buôn bán trở lên nhộn nhịp hơn, vài ba nhà máy hoạt
động, báo chí ra đời, ngành chiếu sáng bằng điện lực xuất hiện. Tuy vậy,
cảnh nghèo túng của người lao động vẫn da diết, có khi khủng khiếp. Vả
chăng, những thành phố này chỉ mới tập hợp một bộ phận tối thiểu dân cư.
Trong những thành phố này, những phần tử trí thức đầu tiên được đào tạo
từ các trường của Pháp vẫn chưa đóng một vai trò đáng kể. Nhất là ở Bắc
Kỳ và Trung Kỳ, các nho sĩ vẫn là nền tảng chính của giai tầng trí thức,
nhưng ảnh hưởng uy tín đã bị hạ thấp rất nhiều. Rõ ràng là Khổng học
không còn có thể làm cơ sở cho công cuộc khôi phục nền độc lập dân tộc
và thúc đẩy tiến bộ xã hội. Đã bắt đầu xuất hiện những nhà nho tân tiến,
muốn tìm những con đường khác cho phong trào dân tộc, những con đường
khác với những gì mà các bậc tiền bối của họ đã chủ trương.
