xây dựng. Các ngành ngoại thương, đại công nghiệp, khai khoáng, trên
thực tế đều là những vùng đất cấm đối với họ. Hiếm hoi lắm mới có xí
nghiệp sử dụng đến trên vài chục công nhân.
Những ai tìm cách phát triển các nguồn lực của đất nước đều vấp phải áp
lực mạnh mẽ từ phía chính quyền thuộc địa, đó là tầng lớp tư sản dân tộc
nuôi khát vọng độc lập. Còn những người khác, chủ yếu họ làm đại lý phân
phối hàng hóa của Pháp hoặc xin nhận thầu các công trình của chính quyền,
đó là tầng lớp tư sản mại bản. Ranh giới giữa hai nhóm này không thật rõ
ràng. Cũng một nhà tư sản, nhưng khi thuộc nhóm này, lúc thuộc nhóm kia.
Tầng lớp tư sản mại bản này, nhất là ở miền Nam, chủ yếu là những thương
nhân gốc Trung Quốc, tức người Hoa, liên hiệp chặt chẽ với các công ty
thuộc địa ở Đông Dương cũng như ở cả vùng Dông Nam Á. Bị hà hiếp, bị
bóp nghẹt không thể phát triển được, giai cấp tư sản Việt Nam thường đầu
tư tiền lãi của họ vào việc tậu ruộng đất để phát canh thu tô theo kiểu bóc
lột phong kiến. Ở Việt Nam chưa bao giờ phát triển một giai cấp tư sản có
thế lực.
Về số lượng tiểu tư sản thành thị tạo thành một tầng lớp quan trọng hơn.
Họ gồm có các tiểu thương, thợ thủ công và đặc biệt một lớp sinh viên, trí
thức được đào tạo trong các nhà trường mới; thường có những học sinh
trung học tham gia các hoạt động chính trị và xã hội. Số lượng học sinh các
trường trung học cũng như sinh viên đại học chẳng lấy gì làm đông đảo
nhưng đó là những phần tử hăng hái và cũng như tiểu thương ở các thành
phố, họ phản ứng nhạy bén với thời cuộc. Nhiều trí thức, giáo sư, luật sư,
bác sĩ, nhà báo chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của tư tưởng tiến bộ Pháp.
Thợ thủ công tương đối đông, khoảng từ 20 - 25 vạn người, sống cả ở
các thành thị và các vùng nông thôn. Nhiều khu ở các thành thị chuyên hẳn
về những nghề thủ công như một số làng ở Bắc Kỳ. Nghề thủ công bị hàng
công nghiệp Pháp cạnh tranh quyết liệt, lại chịu thuế nặng và chỉ có thể tồn
tại được trong chừng mực người thợ cam chịu một số tiền thù lao tối thiểu
để bán các sản phẩm của mình với giá rẻ mạt. Một số đông thợ thủ công
